check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 31-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 31-1

License: CC BY-NC-SA

Publication de la sentence du procès de sorcellerie intenté contre Margot Rolier, de Villars-Tiercelin, et inventaire de ses biens

1528 September 26 – October 1. Château de Dommartin; Villars-Tiercelin

Margot Rolier, veuve de Jean Rolier de Villars-Tiercelin, est jugée pour crime de sorcellerie au cours d’un procès présidé par le châtelain de Dommartin Jean Costable et conduit par le chanoine François Cabaret, agissant en tant qu’inquisiteur au nom du Chapitre cathédral de Lausanne. Le procès se termine le 26 septembre 1528. Le 28 septembre 1528, Margot comparait devant la cour sur le pont du château de Dommartin, en présence du peuple, pour entendre la lecture des articles de sa confession, qu’elle ratifie une dernière fois. Le châtelain communique ensuite sa décision de condamner à mort l’accusée et de lui confisquer les biens, et demande la connaissance (« cognitio ») des jurés et prud’hommes de la cour de Dommartin. Ceux-ci accèdent à la demande d’amener l’accusée au bûcher, ce qui est exécuté immédiatement par le bourreau. Pour finir, le châtelain demande au notaire Aymon de Vallone de rédiger une lettre testimoniale de l’exécution. Trois jours plus tard, le 1er octobre 1528, l’inventaire des biens de la défunte est dressé à Villars-Tiercelin, et [son fils] Jordan s’engage à les garder et à les mettre à disposition des seigneurs du Chapitre.

Les procès de Claude Rolier (SDS VD D 1 26-1 : ACV, Ac 29, p. 443–454), Margot Rolier (SDS VD D 1 31-1 : ACV, Ac 29, p. 469–484), Françoise Gilliéron (SDS VD D 1 30-1 : ACV, Ac 29, p. 485–492) et Jeannette Vincent (SDS-VD-D_2-39-1 : ACV, Bh 10/3) font partie d’une nouvelle chasse aux sorciers menée à Dommartin, dans les terres du Chapitre cathédral de Lausanne, au cours des années 1520.

L’acte d’exécution de la sentence de Margot Rolier occupe les pages 473 à 484 du registre Ac 29 ; les pages 481 à 483 ont été laissées en blanc. Le dos du cahier (p. 484) contient l’intitulé de la pièce. Il s’agit de l’acte original rédigé par Aymon de Vallone, notaire de Lausanne, qui authentifie le document et valide aussi la copie des articles de la confession à l’aide de son signet.

L’inventaire des biens de Margot Rolier occupe les pages 469 à 472 du registre Ac 29 ; il est donc placé juste avant l’acte d’exécution de la sentence (p. 473–484). Le notaire Benoît de Platea, commissaire aux extentes du Chapitre, authentifie l’inventaire à l’aide de son signet.

Edition Text

Processus MargaretePerson: relicte Johannis RolyerPerson: super crimine heresisTerm: .Right

1528,Date of origin: 1.1.1528 – 31.12.1528 Dompni MartiniPlace: 1 Right

[p. 473]Page break

26 septembre 1528

Sequitur processus et confessio MargueretePerson: seu MargotPerson: , relicte quondam Johannis RolierPerson: de Villario TiercellyniPlace: , parrochie Dompni MartiniPlace: , in carceribus reverendorum et venerabilium dominorum canonicorumTerm: cathedralis ecclesie Beate Marie Virginis LausannensisPlace: , in castro ipsorum Dompni MartiniPlace of origin: nullius dyosesisNotable spelling, mancipatamCorrected from: mancipatea b–et detentamCorrected from: et detente–b de et pro crimine heresis. Super quo casu et in cuius personam, realiter venerabilis dominus Franciscus CabaretiPerson: , regularis canonicus Sancti Marii LausannensisOrganisation: , – ad requisitionem et instantiam prefati venerabilis capituli LausannensisOrganisation: , domini temporalis et spiritualis et tam predicte MargueretePerson: seu MargotPerson: detente quam loci eiusdem – veluti inquisitorTerm: , servatis monitionibusTerm: debitis precedentibus et aliis divino et humano jure requisitis, processit modo et forma subscriptis ; nobili Johanne CostabilisPerson: , castellanoTerm: Dompni MartiniOrganisation: , parte prefatorum dominorum canonicorum capituli LausannensisOrganisation: 2, dictamCorrected from: dictac dominum inquisitorem interrogata modo et forma inferius descriptis super casu heresis. Que dicit et recognovit prout sequitur.*Abbreviation, uncertain reading3

Et primo videlicet quod sunt viginti aut triginta anniDuration: 30 years quod dicta MargueretaPerson: seu MargotPerson: detenta erat ad locum appellatum en Laz Tilliz seu ou ChanozPlace: Language change: French4 ubi erat valde tristis ; et ibi invenit unum hominem vestitum nigerCorrected from: nigrod et pileum etiam nigerCorrected from: nigrume. Tunc ille homo dicit eidem MargueretePerson: quod erat dyabulusTerm: et habebat nomen GabrielPerson:  : « Tu es valde tristis ! Quid habes et quo vadis ? ». Que MargueretaPerson: dicit quod nesciebat quo debebat ire. Tunc ille homo dyabulus GabrielPerson: dicit eidem [p. 474]Page breakMargotePerson:  : « Tu habes multa mala, ynmo, si tu velis michi credere, ego faciem te divitem et dabo tibi quam plurima bona ». Quequidem MargueretaPerson: seu MargotPerson: detenta dicit quod ita crederet. Tunc ille homo eidem MargueretePerson: dedit tres solidos monete SabaudieCurrency: 3 of Savoy ut sibi videbatur. Postea dicit eidem MargotePerson: detente : « Te opportet renuntiare Deum ». Tunc dicta MargotPerson: renuntiavit horeNotable spelling sed non corde et dicto demoni fecit homagiumTerm: sibi osculando in culo. Et illico quod dicta MargotaPerson: fuit in domo sue habitacionis, posuit dictos tres solidosCurrency: 3 in sua bursa cum pluribus aliis pecuniis.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: detenta quod ipsa5, cum pluribus aliis personis quas non cognoscebat, dictus dyabulus GabrielPerson: ipsam vocavit ad syetamTerm: seu sinagogazTerm: loco appellato ou ChanozPlace: Language change: French ad diem jovisDuration: Thursday de nocte hora assuetaDuration: night. Et dicit dicta detenta quod sepe tenebant eorum sinagogaz versus martinetumTerm: Iohannis sinagogaz edam versus Laz MollietazPlace: Language change: French et alia synagogaTerm: 6 apud Laz GolletazPlace: Language change: French7 ac etiam una alia synagoga eundo contra Puliee PictetPlace: et una alia es CrouxPlace: 8 ; et maxime tenebant dictas synagogas die jovisDuration: Thursday nocteDuration: night.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: quod ipsa ibat ad dictas syetas seu synagogas supra unum baculumTerm: album quem demomTerm: sibi dederat ; et quando volebat ire supra dictum baculum, dicebat : « Vade ex parte dyabuli ».*Abbreviation, uncertain reading

[p. 475]Page break

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: quod ipsa tenebat dictum baculum ante suum lectum in suo citurnoTerm: ubi cubabat ; et unam bustamTerm: quam dictus dyabulus sibi tradiderat, in qua erat pussetumTerm: 9 ad faciendum moriTerm: personas aut animalia, et tenebat illam bustam in sua domo supra trablaleTerm: dicti citurni ; ac etiam magister suus GabrielPerson: sibi precipiebat facere plura mala.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicta MargotaPerson: dicit et confessa est quod ipsa paulo post invenit unum masculumTerm: ante bornellumTerm: de VillarioPlace: et posuit de dicto pusetoTerm: , que erat in dicta busta, per supra l’aretazTerm: Language change: French dicti masculi, qui pertinebat Glaudio JayetPerson: , de quo fuit mortuus, et sunt circa f–duorum annorum proxime lapsorumCorrected from: duo anni proxime lapsi–fDate: 1526.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: [quod]Omission, restored by analogyg invenerat unam equam pili nigri En MoratePlace: Language change: French10, circa unum annum proxime elapsumDate: 1527, et posuit supra dictam equamTerm: de puseto quem tradidit magister suus GabrielPerson: , de quo fuit mortua ante domum dicti GlaudiiPerson: .*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: quod de mense maii proxime elapsiDate: May 1527 posuit manum supra unum bovumCorrected from: bovemTerm: h pili albi blanchenexTerm: cum dicto puseto, pertinenteCorrected from: pertinentemi Deofilio SovajatPerson: , de quo fuit mortuus.*Abbreviation, uncertain reading

[p. 476]Page break

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: detenta [quod]Omission, restored by analogyj, circa tres aut quatuor dies antequam fuisset detentaDate: September 1528, posuit de dicto puseto per supra l’aretazTerm: Language change: French unius equi pili nigri, qui erat Jacobo MassotPerson: , de quo fuit mortuus.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: detenta quod magister suus GabrielPerson: sibi tradebat de dicto puseto anno quolibet semel in annoDate: 1528, et erat rosetaCorrected from: rosetok, et faciebat dictum pusetum des crapoxTerm: Language change: French.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: quod dedit Glaudio JayetPerson: semel ad potandum, veniendo11 de LausannaPlace: , ante domum dicte MargotePerson: , de aqua, que erat infra domum, in sua capsaTerm: in qua posuerat modicum dicti puseti ; de qua dictus GlaudiusPerson: fuit valde infirmatus.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta detenta quod, revertendo, dictam cassamTerm: infra domum suam nectidavit, eo quod nullus caperet malum.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta detenta quod, anno proxime elapsoDate: 1527, ivit ad domum Johannis SovajatPerson: post prandeumNotable spelling12 et invenit ante ignem suam filiam dicti JohannisPerson: et posuit de illo pusseto dicte filie et duxit ipsam in citumo dicti JohannisPerson: , de quo fuit mortua.*Abbreviation, uncertain reading

[p. 477]Page break

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: quod in syetaTerm: seu synagogaz reddebat computum magistro suo GabrielPerson: de malis per ipsam factis.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: detenta quod habuit societatem magistri sui demomTerm: GabrielPerson: in synagoga duas vices et dicit quod l–materiam quamCorrected from: materia que–l exiebat de dicto magistro suo GabrielPerson: erat figidamCorrected from: frigidam.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: quod ipsa invenit unum equum pili nigri ante bornellum de VillarioPlace: , veniendo de campis seu pascuis, hora vesperorumDuration: evening, et posuit dicto equo de puseto per supra l’aretazTerm: Language change: French, n–quem equumCorrected from: qui equus–n pertinebat Anthonio BarrauxPerson: , de quo fuit mortuus o–anni proxime elapsiCorrected from: anno proxime elapso–oDate: 1527.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: detenta quod sunt circa tres anniDate: 1525 quod ipsa venit in domo dicti Anthonii BarrauxPerson:  ; et erat filiamCorrected from: filiap dicti AnthoniiPerson: in suo briezTerm: Language change: French, in quo posuit de dicto puseto per supra laz forsalazTerm: Language change: French dicte filie ; et illico, infra tres aut quatuor diesDuration: 4 days, fuit q13 ab humanis decessa.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta MargotaPerson: , circa quatuor aut quinque annorumCorrected from: annosrDuration: 5 years, [quod]Omission, restored by analogys venit ad domum Jacobi MassotPerson: et dedit filio dicti JacobiPerson: de dicto puseto, de quo ab humanis decessit.*Abbreviation, uncertain reading

[p. 478]Page break

Item dicit et confessa est dicta MargueretaPerson: quod anno presentiDate: 1528 dedit avenam ante suam domum, in qua avena posuerat de dicto puseto, cuiusdamCorrected from: cuidamt prime bestieTerm: vocate porchezTerm: Language change: French, que erat es ChambezPerson: , de quo fuit mortua.*Abbreviation, uncertain reading

u–Item14 dicit et confessa est dicta MargueretaPerson: quod venit ipsa heresCorrected from: heresisv propter quemdam errorem quem habebat cum filia eius filie de FeysPlace: de domo DavidPerson: 15.

Item dicit et confessa est dicta MargueretaPerson: detenta quod post dictamCorrected from: dictumw errorem octo dierum magister suus dicte MargueretePerson: GabrielPerson: venit En Laz Tilliz ouz ChanozPlace: Language change: French, in quo loco reperit dictam MargotamPerson: et petiit si vellet sibi dare aliquid. Et tunc ipsa MargueretaPerson: sibi dedit unum vitulum de suis.–u

Item dicit et confessa est dicta MargueretaPerson: quod de omnibus malis suprascriptis per ipsam factis, numquam nullo tempore fecit confessionem.*Abbreviation, uncertain reading

Item dicit et confessa est dicta detenta quod Glaudius JayetPerson: eidem dixit quod ipsa erat heresCorrected from: heresisx et fuerunt in litigio, sed ipsa MargueretaPerson: concordavit cum ipso ad unum bichetum bladiVolume: 1 mass wheat , eo quod ipse Glaudius JayetPerson: dimicteret dormire causam.*Abbreviation, uncertain reading

[p. 479]Page break

Item dicit et confessa est dicta MargueretaPerson: detenta quod non est nisi dymidium annum quod ipsa stetit in synagoga.*Abbreviation, uncertain reading

Conclusus est processus suprascriptumCorrected from: suprascriptusy die sabati ante festum Sancti MichaelisPerson: anno Domini millesimo quingentesimo vigesimo octavoDate of origin: 26.9.1528.

[Signature:] Aymo de VanePerson: Notarial sign

28 septembre 1528

Die lune ante festum Sancti MichaelisPerson: anno quo supraDate of origin: 28.9.1528, fuit adducta prenominata MargueretaPerson: coram prefato domino castellano, super pontem dicti castri Dompni MartiniPlace of origin: , in judicio pro tribunali sedente, narratisque et lectis coram populo nonnullis articulis heresis, supra in presenti processu descriptis et per dictam delatam confessatis, et interrogata16 iterum dicta MargueretaPerson: delata si illa essent vera ; que illa recognovit et confessa fuit esse vera.
Quibus confessatis, prefatus dominus castellanus dictam delatam retrahi fecit a curia ad ponendum casum in cognitionem ; a curia remotam17, petitam per dictum dominum castellanum dictam MargueretamPerson: dictis reverendis dominis capituli adjudicari in corpore et bonis ; cognitum fuit in dictam curiam concorditer per Glaudium GuyotPerson: , Johannem BarrauxPerson: , Johannem CruschoPerson: , Petrum MarguetPerson: , Petrum DiserensPerson: , [p. 480]Page breakGirardum JaquierPerson: , Glaudium PilletPerson: , Roletum GarymPerson: , Jacobum GillieronPerson: , necnon Jacobum MassotPerson: , Anthonium BarrauxPerson: , Deumfilium SovajatPerson: , parrochie Dompni MartiniPlace: , pluresque alios probos homines cum dicto castellano in curia premissa concorditer quod dicta MargueretaPerson: delata, adtentis heresitatibus et malefactis per ipsam confessatis, erat dominis predictis in corpore et bonis adjudicandam et ipsam adjudicabant, ita et taliter quod corpus eius deberet duxiCorrected from: duciz a loco curie usque ad locum ubi consuetum est fieri executio malefactorum et ibi debere super foco uriri et conbulsi, videlicet quod corpus eius in cineribus devenerit.
Quam cognitionem sic factam dictaque MargueretaPerson: ad curiam vocatam et adductam18, dictus dominus castellanus dictam cognitionem reportavit illamque tradidit magistro PetroPerson: , lanisteTerm: LausannensiPlace: , ad executandam. Qui lanistamCorrected from: lanistaaa eandemNotable spelling delatam ad locum solitum fieri tales cognitiones in castellania Dompni MartiniPlace: transducit dictumque corpus predicte MargueretePerson: uri fecit ut supra cognitum est.
De quibus premissis, prefatus castellanus per me notarium subscriptum sibi fieri petiit litteram testimonialem, quam sibi de cognitione quorum supra sibi concessi et tradidi. Presentibus quibus supra. Datum et actum ut supraDate of origin: 28.9.1528.

Originale.
[Signature:] Aymo de Vane Person: Notarial sign

[p. 481]Page break

[p. 482]Page break

[p. 483]Page break19

[p. 469]Page break

Inventaire des biens de Margot Rollier, 1er octobre 1528, Villars-Tiercelin 20

[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1528Date: 1528

Sequitur bonorum inventarium quondam MargaretePerson: relicte Johannis RolierPerson: .

Et primo domus cum pertinentiis Suis, sita in villagio Villarii TiercelliniPlace: cum ortoCorrected from: hortoab retro contiguo iuxta suos limites.

Item gerbe bladi tam frumenti quam siliginis circa tercentumVolume: 300 sheafs wheat .

Item ordei octo vel novem gerbeVolume: 9 sheafs barley .

Item avene gerbe duocentumVolume: 200 sheafs oat .

Item unus currus pisorumUndefined measure/weight: 2 carriages peas pauci valoris.

Item decemocto cumrs feniUndefined measure/weight: 18 carriages hay .

Item duodecim pose investiteTerm: bladoArea: 12 jucharten scilicet novem bladi messelliTerm: Area: 9 jucharten et tres frumentiArea: 3 jucharten .

Item duodecim poseArea: 12 jucharten de freytitTerm: Language change: French galiceTerm: ad seminandam avenam.

Item undecim poseArea: 11 jucharten semoralisTerm: .

Item quindecim falcateArea: 15 fauchée tam prati quam clausiTerm: .

Item una ochiaTerm: canapisTerm: et unus alius ortusCorrected from: hortusac.

Item nemoris viginti poseArea: 20 jucharten vel circa.

Item octo equi tam parvi quam magni, inclusisTerm: jumentis.

Item unus bos et quatuor masculi. Item quinque vaccheTerm: lactive.

[p. 470]Page break

Item duo parvi vituliTerm: anni presentis.

Item quinque capreTerm: lacticine.

Item una ovisTerm: cum agnoTerm: suo.

Item quatuor porciTerm: magni et una porca ducens quinque nascentes.

Item quinque oceTerm: et una duodena gallinarumTerm: cum gallo.

Item duo currusUndefined measure/weight: 2 carriages nemoris et sex ingyniTerm: Language change: French galice.

Item una carrieta munita suis necesariis et una erseyrTerm: de ferLanguage change: French.

Item duo iuga ad intergendos boves ; una falcaTerm: cum le enchapplozTerm: Language change: French.

Item tres secures tam parve quam magne et una degleriaTerm: .

Item quatuor terebraTerm: tam parva quam magna et unum exchanprozTerm: Language change: French.

Item una solletaTerm: et una villis ressiaTerm: .

Item unus parvus cultellus pariouxTerm: Language change: French.

Item culcitraTerm: et pulvinarTerm: unum cum uno villi cohopertorioTerm: .

Item duodecim lintheaminaTerm: pauci valoris ; unum mantilleTerm: .

[p. 471]Page break

Item una pesiaTerm: grosse lane ovis.

ltem canapisTerm: una duodena.

Item duo potiTerm: metalli, unus magnus et unus parvus.

Item una carderiaTerm: tenoris unius situleTerm: cum dimidia ; due patelle pendentesTerm: , quarum una est pauci valoris.

Item una patella friseriaTerm: , unus pochonTerm: et una echomeriaTerm: .

Item una plvisCorrected from: pelvisTerm: ad pauci valoris.

Item duo situli ; media duodeCorrected from: duodenaae discorumTerm: nemoris, et scutelleTerm: nemoris octo, sinsoriorum octo et totidem de greletTerm: Language change: French.

Item una scutella magna ad laccesTerm: .

Item una mensa cum le trabichetTerm: Language change: French et scanoTerm: .

Item una duodena caseorum.

Item quatuor poti butiri.

Item duo poti stanni, de quibus unus est villis et pauci valoris.

Item orreumTerm: ante domum.

Item due benne apiumTerm: .
Que bona predesignata mobilia et et immobilia idem JordanusPerson: 21 [p. 472]Page breakpromisit juramento suo etcAbbreviation., et super obligatione bonorum suorum etcAbbreviation., bene et decenter custodire necnon reverendis dominis de capitulo venerabilis ecclesie cathedralis Beate Marie LausannensisPlace: bonum et ydoneum computum reddere dum et quando per eosdem fuerit evocatus, cum dampnis etcAbbreviation., reddereIn the original: r etcAbbreviation., fiat etcAbbreviation.
Datum et actum die jovis post festum Beati MichaelisPerson: archangelliDate of origin: 1.10.1528 in dicto loco Villarii TiercelliniPlace of origin: , anno Domini millesimo quingentesimo vigesimo octavoDate of origin: 1.1.1528 – 31.12.1528.

[Signature:] Benedictus de PlatheaPerson: Notarial sign

Notes

  1. Corrected from: mancipate.
  2. Corrected from: et detente.
  3. Corrected from: dicta.
  4. Corrected from: nigro.
  5. Corrected from: nigrum.
  6. Corrected from: duo anni proxime lapsi.
  7. Omission, restored by analogy.
  8. Corrected from: bovemTerm: .
  9. Corrected from: pertinentem.
  10. Omission, restored by analogy.
  11. Corrected from: roseto.
  12. Corrected from: materia que.
  13. Corrected from: frigida.
  14. Corrected from: qui equus.
  15. Corrected from: anno proxime elapso.
  16. Corrected from: filia.
  17. Deletion by strikethrough: mortua est.
  18. Corrected from: annos.
  19. Omission, restored by analogy.
  20. Corrected from: cuidam.
  21. Deletion by crossed lines.
  22. Corrected from: heresis.
  23. Corrected from: dictum.
  24. Corrected from: heresis.
  25. Corrected from: suprascriptus.
  26. Corrected from: duci.
  27. Corrected from: lanista.
  28. Corrected from: horto.
  29. Corrected from: hortus.
  30. Corrected from: pelvisTerm: .
  31. Corrected from: duodena.
  1. Cet intitulé figure à la page 484 du registre, les pages 481–483 étant restées blanches. Avant la reliure, la page 484 était la dernière du cahier contenant la procédure ; l’intitulé, une fois le cahier plié, permettait de connaître rapidement le contenu d’une pièce.
  2. Il manque « presente » ou un terme équivalent, le châtelain représentant le Chapitre lors de l’interrogatoire.
  3. L’(*) signale le paraphe que le notaire appose à la fin de chaque paragraphe ou aveu.
  4. Ce lieu n’a pas pu être identifié. Littéralement ce lieu-dit ce situe « sous le Tilleul » ou « sous le Chêne ».
  5. « Ipsa » n’a ici aucune valeur grammaticale puisqu’il y a un changement de sujet en cours de phrase, « dictus dyabulus Gabriel » devenant le sujet de « vocavit ».
  6. Le notaire utilise d’abord la forme en langue vulgaire « synagogazTerm:  », puis la forme latine. Plus loin, la forme vulgaire est à nouveau utilisée.
  7. Peut-être GillettePlace: , tout près ou Les GolettesPlace: , dans la seigneurie de Rue.
  8. Ce lieu n’a pas pu être identifié.
  9. Le notaire n’est pas au claire sur le genre à attribuer à « pussetum ». Il hésite également entre les formes « pussetumTerm:  » et « pusetumTerm:  ».
  10. Ce lieu n’a pas pu être identifié.
  11. On attendrait plutôt « venienti » ; c’est probablement ClaudePerson: qui vient de LausannePlace: .
  12. La même forme est utilisée pour « prandium » dans le procès de Françoise GilliéronPerson: (cf. lignes 91, 112 et 114).
  13. Le notaire différencie cette fois les meurtres de personnes de ceux d’animaux.
  14. Les deux aveux qui suivent, concernant l’initiation de MargotPerson: , n’ont pas abouti et sont cancellés dans le texte. On peut remarquer en outre que le notaire n’y a pas apposé son paraphe.
  15. Cette personne n’a pas pu être identifée.
  16. « Interrogata » dépend de fuit six lignes plus haut.
  17. La construction de ce passage est difficilement compréhensible. Dans la sentence contre Jeannette VincentPerson: , un ablatif absolu était utilisé. Peut-être « remotam » et « petitam » sont-ils les sujets d’une proposition infinitive dont le verbe est « adiudicari » et qui serait introduite par la phrase précédente « ad ponendum in cognitionem ». Comme dans le procès VincentPerson: , il s’agit d’une sentence en deux temps : le châtelain demande d’abord que MargotPerson: soit adjugée au Chapitre ; ensuite le jugement est rendu par la cour avec le châtelain (cf. procès de Jeannette VincentPerson: ).
  18. Le notaire utilise une sorte d’ablatif absolu à l’accusatif qui aurait mal tourné à cause de la fonction d’objet qu’il a par la suite.
  19. La page 484, dernière page du cahier, est positionée en page de titre.
  20. Cet inventaire de biens a été relié par erreur avant le procès (p. 469–472), alors qu’il est levé après l’exécution de l’accusée.
  21. Il s’agit, peut-être, de Jordan RollierPerson: , le fils de MargotPerson: et de JeanPerson: .