check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 16-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 16-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Claude Bochet, de Blonay

1479 November 3 – 17. Château d’Ouchy

Claude Bochet, de Blonay, comparait le [3 novembre] 1479 devant l’évêque et comte de Lausanne Benoît de Montferrand et son official Baptiste d’Aycard, au château épiscopal d’Ouchy. L’inculpé reconnait avoir fui Blonay un an auparavant et avoir été récemment arrêté à Vevey, mais il nie avoir fréquenté des hérétiques. Le 4 novembre, interrogé par l’official, Claude avoue et dénonce sept personnes (6 hommes et 2 femmes), et le lendemain il ratifie et complète ses aveux. Le 8 novembre, l’inculpé comparait à nouveau devant l’évêque, mais il se rétracte ; le procureur de la foi Jean Vuilliez demande alors la sentence interlocutoire afin de le soumettre à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour le même jour et exécutée immédiatement. Claude ratifie alors ses aveux et il dénonce trois autres personnes (2 hommes et une femme). Le lendemain, il poursuit ses aveux, qui seront complétés le 10 novembre suite à une deuxième séance de torture, et ratifiés trois jours plus tard. Le 16 novembre Claude comparait devant l’official et le vice-inquisiteur André Liget pour ratifier à nouveau ses aveux, et il ajoute alors le nom d’un dernier complice (au total : 13 hommes et 3 femmes). Ce même jour, le procès est clos par la cour. La sentence [de mort] est rendue le 17 novembre et sa lecture publique a lieu en dessus du cimetière de la cathédrale de Lausanne, devant le vicaire général de l’évêque, l’inquisiteur Thomas Gogat et l’official épiscopal Baptiste d’Aycard.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Claude Bochet occupe les pages 264 à 275 du registre Ac 29. Comme la page 274 a servi de verso à la page de couverture de l’ancien dossier, elle a été laissée en blanc. La page 275 représente le dos de l’ancien « dossier Bochet », elle comporte deux notes qui font allusion aux personnes dénoncées, et qui ne proviennent pas de la même main. La première page du procès est identique à la page de garde de l’ancien dossier.

La plus grande partie du procès-verbal, à savoir les huit premières séances, est rédigée par le notaire De Cresto. Il signe à la fin du procès et c’est lui aussi qui est l’auteur de la seule note marginale relative au passage écrit par une autre main, elle inconnue. De Cresto a donc dû relire et annoter la partie rédigée par le scribe anonyme. Outre ce procès-verbal, le notaire De Cresto signe la seconde partie des actes du procès de Jaquet de Panissère et la majeure partie du procès de Jordana de Baulmes.

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1479Date: 1479

Sequitur processus Glaudii BochePerson: parrochie de BlonayPlace: LausannensisPlace: dyocesis.Centered

3 novembre 1479

Anno Domini Mo CCCCo septuagesimo nonoDate of origin: 1.1.1479 – 31.12.14791 in castro OchiaciPlace of origin: personaliter constitutus prefatus Glaudius BochePerson: coram reverendo in ChristoPerson: patreIn the original: p et domino domino Benedicto de MonteferrandoPerson: , Dei et apostolice Sedis gratia LausannensiOrganisation: episcopoTerm: et comiteTerm: , nec non venerabili et circumspecto viro domino Baptista de AycardisPerson: decretorum doctore, officialiTerm: curie LausannensisOrganisation: , vicarioTerm: generali in hac parte apostolica et ordinaria autoritatibusNotable spelling specialiter deputato, et per ipsoCorrection overwritten, replaces: ipsuma interrogatus mediante juramento super bsacrosanctis Dei euvangeliis per ipsum GlaudiumPerson: prius tactis :

Primo si sciat causam propter quam ipse delatus sit detentus, qui respondit quod nescit.
Interrogatus quis cepit ipsum, dixit quod fuit captus ViviaciPlace: per quendam sociumUncertain readingc2, sed nescit causam propter quam. Quo audito, prefatus dominus officialis dixit sibi quod detinebatur pro heresiTerm: sive pro fide.

Item si umquam per aliquem seu aliquos sibi improperatum fuerit quod esset hereticusTerm: , dixit quod non.

Item si scitCorrected from: sitd multum temporum quod assentavit locum de BlonayPlace: et causam propter quam, dixit et respondit quod est annusDate: 1478 quod assentavit locum, et dixit quia habuit debatum cum familia sua.

Item si umquam cognoverit Thomam de MediavillaPerson: , dixit quod sic.

Item si umquam habuerit inimicitiam cum prefato ThomaPerson: , dixit quod non.

Item si umquam ad suiCorrected from: suame noticiam pervenerit quod ThomasPerson: prefatus ipsum accusaverit, dixit quod non.

Item si cognoscat seu cognoverit quemdam castratorem, dixit quod sic, et vocatur VullytPerson: et moratur prope domum suam, sed numquam bibit nec commedit cum ipso.

[p. 265]Page break

Item si dederit umquam aliquas pecunias domino de BlonayPlace: 3, dixit quod non.4

4 novembre 1479

Anno quo supra et die quarta mensis nouvembrisDate of origin: 4.11.1479 in castro OchiaciPlace of origin: personaliter constitutus prefatus inquisitus coram venerabili viro domino officiali curie ViviaciPlace: 5, vicario in hac parte substituto auctoritatibus predictis specialiter deputato, et per ipsum dominum officialem interrogatus si, primo, si sit aliquid avisatus, qui delatus dixit quodCorrection overwritten, replaces: tf sunt sixCorrected from: sexg anni vel circaDate: 1473 quod ipse indigebat pecuniis et ivit ad Johannem MorierPerson: de TersierPlace: parrochie de BlonayPlace: , et dixit prefato hJohanniPerson: quod sibi prestaret quinque soludosCorrected from: solidosiCurrency: 5 . Qui JohannesPerson: respondit : « Opportet quod vos veniatis mecum donec ad aream meam de Fontanna DavyPlace: Language change: French ». Et iverit, non recordatur de die proprie, sed sibi videtur quod esset dies mercuriiDuration: Wednesday. Tunc ipsis existentibus in dicta area, dictus JohannesPerson: dixit eidem inquisito : j–Forma omagiiTerm: et adnegatio ChristiPerson: Marginal note in the left margin–j « Opportet quod tu neges Deum, et ego dabo tibi illos quinque soludosCorrected from: solidoskCurrency: 5  ». Qui GlaudiusPerson: dixit : « Volo », et incontinenti ibi apparuit quidam catus niger. Cui quato obsculatus est sibi culum, accipiendo ipsum in magistrum ; et hoc facto, negavit Deum, gloriosam virginem MariamPerson: , totam Trinitatem et sanctum baptismaTerm: , accipiandoNotable spelling dictum dyabolumTerm: vocatum Sathanas in dominum et magistrum suum. Et hoc facto, apparuit ibi incontinenti uniusNotable spelling equus niger l cum sede. Tunc dictus Johannes MorierPerson: dixit prefato inquisito : « Opportet quod vousNotable spelling ascendatis supra equum istum ». Qui GlaudiusPerson: ascendit, et prefatoCorrected from: prefatusm JohannesPerson: super uno alio, et incontinenti se reperierunt in quodam prato vocato Pra de ChissiezPlace: Language change: French. Et ibi reperierunt unam magnam quantitatem demonumTerm: , hominum etiam et mulierum. Et dixit quod reperierunt se ibidem circa mediam noctemDuration: night et erat ignis perseiTerm: colloris. Et dixit quod ibi biberunt et comederunt panem, vinum et carnes, et dixit quod ille n–ComplicesMarginal note in the left margin–n habebant saporem dulcem. Et ibidem cognovit Johannetam BorjaudazPerson: , uxorem Johannis de MontezPerson: parrochie de BlonayPlace: , uxoremPerson: Glaudii VauletPerson: de CastelloPlace: . Et dixit quod facta senaCorrected from: cenao, homines habitaverunt cum mulieribus more brutorum. Et dixit quod ipse cognovit dictam BurgaudazPerson: .

[p. 266]Page break

Item dixit quod sunt tres anniDate: 1476 quod fuit in quodam loco cum Thoma de MedivillaPerson: , videlicet in nemore de MontableniPlace: . Et ibi commederunt p–Locus secteMarginal note in the left margin–p unum puerum quem ceperunt apud OrunPlace: et occiderunt iusta matrem, et sepulto seperuntCorrected from: ceperuntq ipsum et portaverunt ad sectamTerm: . r–OmicidiumMarginal note in the left margin–r Et dixit quod dimiserunt caput propter sanctum crisma, et erant presentes Thomas de MediavillaPerson: , Jaquetus SouneCorrection inline, replaces: SonnesPerson: parrochie t–ComplicesMarginal note in the left margin–t Sancti Martini in VuadoPlace: , Johannes MelereyPerson: , Roletus AgnesatPerson: de MutruxPlace: , VuillytPerson: chatrare de GissinePlace: nunc residens apud BlonayPlace: . Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem crastinamDate: 5.11.1479 pro tercia monitione, sibi presentando misericordiam Ecclesie. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 4.11.1479, presentibus venerabilibus viris dominis Petro de VinopiaPerson: capellanoTerm: LausannensiPlace: , Roleto u de MontouxPerson: castellanoTerm: OchiaciOrganisation: et Guilliermo ChanronPerson: , testibus ad premissa vocatis.

5 novembre 1479

Anno quo supra et die quinta mensis nouvembrisDate of origin: 5.11.1479 personaliter constitutus prefatus inquisitus coram venerabili viro domino officiali curie ViviaciPlace: et per ipsum interrogatus si sit aliquid advisatus et si per ipsum confessata sint vera, qui dixit quod sunt vera et quod sunt v sex anni vel circaDate: 1473 quod ivit ad w–forma omagii et adnegatio ChristiPerson: Marginal note in the left margin–w JohannemIn the original: Jo MorierPerson: pro adcomodandoCorrection inline, replaces: adquomodandox pecunias et petiit quod sibi mutuaret quinque soludosCorrected from: solidosyCurrency: 5 . Qui JohannesPerson: dixit sibi : « Opportet quod veniatis mecum primo ad aream meam de Fontanna DavyPlace: Language change: French, et ego mutuabo vobis ». Et iverunt, et ipsis existentibus in prefata area, prefatus JohannesIn the original: JoPerson: dixit eidem inquisito : « Si vultis facere id quod dicam vobis, ego mutuabo vobis illos quinque soludosCorrected from: solidoszCurrency: 5  ». Qui delatus respondit : « et quid vultis ? ». Qui JohannesIn the original: JoPerson: dixit : « Opportet quod vos negetis Deum, prout ego feci ». Qui inquisitus dixit : « Volo ». Et ibi incontinenti apparuit unus catus niger. Tunc dictus JohannesIn the original: JoPerson: dixit eidem GlaudioPerson:  : « Opportet quod vos faciatis omagium isti ». Qui GlaudiusPerson: obsculatus est sibi sub cauda negavitque Deum, gloriosam virginam MariamPerson: , totam Trinitatem et sanctum baptisma. Et dixit quod dictus dyabolus petiit ab eo quod daret sibi unam partem sui corporis et etiam totum corpus et animam in signum omagiiTerm: . Qui GlaudiusPerson: dedit sibi digitum suum manus sue dextre aa–et dixitCorrection inline, replaces: tetigit–aa quod dictus dyabolus ab–Nomen dyaboliTerm: Marginal note in the left margin–ab tetigit ipsum per dictum digitum, et vocatur SatanasPerson: . Et dixit quod prefatus JohannesIn the original: Jo MorierPerson: promisit quod totiens quotiens ipse veniret ad sectam, quod sibi faceret dare quinque soludosCorrected from: solidosacCurrency: 5 . Et dixit quod bina vice recepit illos quinque soludosCorrected from: solidosadCurrency: 5 a prefato dyabolo, sed nesciebat quid deveniebant ille pecunie.
Et dixit quod curatusTerm: suus sepe monuit ipsum, videlicet quod veniret ad confessionem de dicto casu, et si nollet sibi confiteri, quod iret ad reverendum dominum dominum nostrumIn the original: d n LausannensemOrganisation: 6, qui sibi bonam et secretam penitantiamCorrected from: penitentiamae daret.

[p. 267]Page break

Item dixit quod facto illo omagio in predicta area, ibidem incontinenti apparuit unus equus cum sede. Tunc prefatus JohannesIn the original: JoPerson: dixit eidem inquisito : « OportetNotable spelling quod vos ascendatis supra equum istum ». Qui GlaudiusPerson: ascendit et dictus JohannesIn the original: JoPerson: super uno alio, et incontinenti et in momento reperierunt se in quodam prato vocato af–locus sectaMarginal note in the left margin–af Pra de ChissiezPlace: Language change: French supra BlonayPlace: . Et erat circa mediam noctamNotable spellingDuration: night, et ibi reperierunt unam quantitatem demonum, hominum et mulierum in numero fere trecentum, et ibi erat magnus ignis persei colloris seu blovozTerm: . Qui JohannesIn the original: JoPerson: dixit eidem GlaudioPerson:  : « Opportet quod nos bibamus et commedamus cum istis. Nolite timere et nolite vos signare ». Et dixit quod bibit et commedit panem, carnes et vinum, et dixit quod ille carnes erant carnes puerorurnTerm: , habentes saporem dulcem. Et dixit quod facta cenaCorrection inline, replaces: se[na]ag, homines habitant cum mulieribus more ah brutorum animalium. Et dixit quod in dicto loco cognovit JaquetumCorrection inline, replaces: Johannemai MelereyPerson: aj morentem ak–complicesMarginal note in the left margin–ak en BrenPlace: , Roletum AgnesatPerson: de MustruacoPlace: , Johannetam BorjaudazPerson: uxorem Johannis MontetPerson: parrochie de BlonayPlace: , uxoremPerson: Glaudii VauletPerson: de CastelloPlace: , Jaquetum SounePerson: morentem versus Rubeam AquamPlace: parrochie Sancti Martini in VuaudoPlace: .

Interrogatus que precepta dictus dyabolus dederit sibi, dixit quod precepit sibi quod faceret tanta mala quanta posset, videlicet quod daret infirmitates occideretque homines et animalia.

Item dixit quod sunt circa tres anni quod ivit ad quodam nemus de MontablenPlace: ultra Castrum Sancti DyonisiiPlace: , quadam die mercuriDuration: Wednesday. Et dixit quod JohannesIn the original: Jo MorierPerson: occidit unum puerum al–omicidiumMarginal note in the left margin–al apud OronsPlace: seu ad PaleseuxPlace: Language change: French, et hoc iusta matrem, et portaverunt ad dictum nemus, sed non integrum, ymo dimiserunt capudNotable spelling propter sanctum crisma, et ibidem commederunt. Et aliud nescit.
Quo audito, fuit monitus pro tercia monitione, sibi presentando misericordiam Ecclesie, assignando ipsum post prandium ad se advisandum et pro quarta monitione alias ad audiandumNotable spelling interloquutoriam sententiamTerm: . Datum die et anno quibus supraDate of origin: 5.11.1479, presentibus ibidem nobilibus viris castellano OchiaciOrganisation: , Anthonio de AycardisPerson: et Petro de NovelloPerson: , testibus ad premissa vocatis.

8 novembre 1479

Anno quo supra, die vero lune ante festum Sancti MartiniPerson: yemalisDate of origin: 8.11.1479 personaliter constitutus prefatus inquisitus coram reverendo in ChristoPerson: paterIn the original: p et domino dominoIn the original: d Benedicto de MonteferrendoPerson: Dei et apostolice Sedis gratia LausannensiOrganisation: episcopo et comite, et per ipsum interrogatus primo, si per ipsum confessata sunt vera, qui dixit quod non, ymo mentitus est am.

[p. 268]Page break

Interrogatus quare assentavit locum de BlonytPlace: , dixit propter hoc quod Ysbletus de GerdiliPerson: volebatTerm: exigere ab eodem gietum factum propter armigeros, et aliud nescit.
Quo audito, venerebilis vir dominus RolinusPerson: ...Gap in the original (1 word)an, capellanusTerm: procuratorque sacrosancte fidei orthodoxe petiit et dixit quod attentis diffamationibus, inculpationibus et perjuriis quam plurimis per prefatum GlaudiumPerson: perpetratis, ipsum declarari torqueriTerm: et tortureTerm: subiciendum fore, donec et quousque veritas ab ore oriatur. Quo audito, dominus7 tullit sententiam interloquutoriam in hune qui sequitur modum ao :
Pen and ink drawingChristiPerson: nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, nos Baptista de AycardisPerson: , decretorum doctor, officialis curie LausannensisOrganisation: vicariusque generalis apostolica et ordinaria auctoritatibus specialiter deputatus, attentaCorrection inline, replaces: ad[enta]ap petitione procuratoris fideiTerm: consideratisque maliciis, perjuriis, diffamationibus et inculpationibus tuis, GlaudiiPerson: , contra te procedimus, declaramus et ordinamus te torture subiciendum et torquendum fore, donec et quousque veritas ab ore tuo oriatur, citra tamen membrorumCorrection inline, replaces: mut[ilationem]aq mutilationem et sanguinis effusionem, de quo protestamur.
Qui fuit ductus ad locum turtureNotable spelling et ligatus et a terra levatus. Qui rogavit quod relaxaretur et ipse puram veritatem dixeretCorrected from: diceretar. Qui fuit deligatus et ductus ad cammeram, et qui dixit tunc quod per ipsum confessata superius sunt vera et quod in dictis sectis ipse vidit Johannetam BoryaudaPerson: de CastelloPlace: 8, Jaquetum SounePerson: parrochie Sancti Martini in VuaudoPlace: , Johannem MelerayPerson: morentem in BrenPlace: parrochie MustriaciPlace: .

Interrogatus qua hora ipse ibat ad dictas sectesCorrected from: sectasas, qui dixit hora noctis at ante mediam noctemDuration: night. Interrogatus de quo vident in dictis sectis, dixit quod est grossus ignis persei colloris et candele eiusdem colloris. Interogatus de quo fiunt candele dicte, dixit quod de pinguedinibus puerorum et luchinum de budellis.

Item dixit quod fuit in secta de MonthableniPlace: , et ibi vidit Thomam de MediavillaPerson: , Roletum AgnesatPerson: fabrum morentem apud MutruxPlace: ultra pontem9, VullytPerson: castratorem. Et dixit quod dyabolus dedit sibi duas pissides, quarum una repleta est pulveribusTerm: , alia pinguedinibus, et au dixit quod sunt ad dandum infirmitates et ad faciendum mori animalia et gentes. Et recordatur quod in dictis av–complicesMarginal note in the left margin–av sectis ipse vidit Johannem BrasePerson: de BlonayPlace: , Giradum GuiePerson: de BlonayPlace: , ColletamPerson: uxoremCorrection overwritten, replaces: isaw Johannis BondetPerson: de BlonayPlace: .

[p. 269]Page break

Item dixit quod recordatur quod est annus vel circaDate: 1478 quod in domo Jaqueti CharpitPerson: apud TersierPlace: ipsi traxerunt unum puerum masculum etatis quatuor annorumAge: 4 years per tibiam iusCorrection overwritten, replaces: xaxta patrem et matrem, in quadam cammera retro, et in crastinum mortuus fuit dictus puer. Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem crastinam ad magis confitendum alias ad continuandum torturam. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 8.11.1479, presentibus venerabilibus viris dominis JohanneIn the original: Jo de TussiacoPerson: , Michaele de Sancto CyriacoPerson: , in jure peritis, nobili viro domino de BlonayPlace: , nobili Girado MurissetPerson: et Guilliermo ChanronPerson: , testibus ad premissa vocatis.

9 novembre 1479

Anno quo retro et die martis ante festum Sancti MartiniPerson: yemalisDate of origin: 9.11.1479 coram venerabili viro domino officiali curie LausannensisOrganisation: predicto personaliter constitutus prefatus GlaudiusPerson: inquisitus et per dictum dominum oficialem interrogatus primo, si per ipsum confessata sunt vera, dixit quod sic.
Et fuit in quadam alia secta videlicet in quadam area supra ay–alia secta deTersierPlace: Marginal note in the left margin–ay TersierPlace: que vocatur Area de FayoPlace: . Et dixit quod ivit super una scoba quamCorrection inline, replaces: quodaz unxit de pinguedinibus sibi traditis per dictum dyabolum in dictis pissides. Et ante quam ascenderat, ipse negabat Deum, gloriosam virginam MariamPerson: et totam Trinitatem et dicebat : « Vade in nomine dyaboli ». Et non se signabat, et sunt duo anni vel circaDate: 1477. Et dixit quod in dicta secta ipse vidit ba–☛ complicesMarginal note in the left margin–ba Johannem BrasePerson: de BlonayPlace: , Girardum GayPerson: dicti loci, uxoremPerson: Glaudii VauletPerson: de ChastelPlace: .

Item dixit quod est annus cum dimidio vel circa quod occidit unam filiam etatis unius anni vel circaDate: 1478. Que filia bb–omicidiumMarginal note in the left margin–bb erat filie sue dicti inquisiti, uxorCorrected from: uxoribc Johannis BorrablePerson: , strngendoCorrected from: stringendoTerm: bd ipsam per collum. Et dixit quod intravit per unam fenestram.

Item si possint intrare per aliquod parvum foramen, dixit quod [non]Omission, restored by analogybe, quia non possunt diminure corpus nec ossa.

Item interrogatus ubi sunt dueCorrection overwritten, replaces: s[ue]bf pissides, dixit quod sunt in domo sua, videlicet in garnerio sub stupusCorrected from: stupobg et canapoTerm: sive couraUncertain readingbh.
Interrogatus de quo deserviuntUncertain readingbi, dixit quod illa in qua sunt pulveres, est ad faciandumNotable spelling mori gentes et animalia, alia ad unguendumTerm: scobamTerm: sive baculumTerm: ad ambulandum.

[p. 270]Page break

Item dixit quod recordatur quod in secta Prati de ChisiePlace: ipse vidit Petrum GrivePerson: de ViviacoPlace: , Johannem CholletPerson: dicti loci et est clibanarius, Johannem HugonynPerson: morentem ViviaciPlace: , bj–complicesMarginal note in the left margin–bj alias vero morabatur in Turre ViviaciPlace: , et habet unum filium qui vocatur LodovicusPerson: . Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem crastinemDate: 10.11.1479 ad se advisandum, alias ad continuendam torturam. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 9.11.1479, presentibus ibidem nobilibus viris Roleto de MontouxPerson: , Girado MurisetPerson: discretoque viro Petro de NantoPerson: , testibus ad premissa vocatis.

10 novembre 1479

Anno quo retro et die mercuri ante festum Sancti MartiniPerson: Date of origin: 10.11.1479, interrogatus prefatus inquisitus per prefatum dominum officialem primo, si per ipsum confessata sunt vera, si sit aliquid advisatus, qui dixit quod in secta de MontablenPlace: bk–complicesMarginal note in the left margin–bk etiam vidit Petrum bl GrivelPerson: , Johannem HugonynPerson: , Johannem CholletPerson: fornerium ViviaciPlace: . Et aliud noluit confiteri, quare fuit ductus ad locum torture et fuit tractus. Qui rogavit quod relaxaretur et ipse dissiretCorrected from: diceretbm veritatem. Qui fuit relaxatus et deligatus et ad cammeram ductus. Et bn tunc dixit quod recordatur quod sunt duo anni vel circaDate: 1477 quod ipse et socii sui, videlicet Petrus GrivelPerson: , Johannes CholletPerson: , Johannes HugonynPerson: , Giradus GayPerson: , Johannes BrasePerson: de BlonayPlace: , JohannesIn the original: Jo MorierPerson: , Glaudius Dou PraPerson: dicti loci, Colleta BongetaPerson: 10 de la ChevaleriyPlace: Language change: French parrochie de BlonayPlace: , Johanneta bo–de BorjauzCorrection inline, replaces: de Borga–boPerson: , bp–omicidiumMarginal note in the left margin–bp Glaudius de CostelPerson: de ChalliePlace: , occiderunt unum puerum masculum etatis duorum vel trium annorumAge: 2 years . Qui puer erat domino de BlonayPlace: , qui puer erat in cuna in quadam aula anteriori dicti castri11, et hoc ante mediam noctem ; de die non recordatur. Et languivit per duos vel tres diesDuration: 3 days.

Item interrogatus quare dictum puerum occiderunt, dixit quod inter se dicerunt : « Dominus de BlonayPlace: habet unum puchrumCorrected from: pulchrumbq puerum masculum, qui, si ad etatem perveniat, ipse poterit facere multa mala agricolis ». Et mutuo consensu inierunt ipsum occidere.

Interrogatus in quibus sectis vidit dictos Petrum GrivelPerson: , Johannem HugonynPerson: et Johannem CholletPerson: , dixit quod in secti Prati de ChisiePlace: et in nemore de MontablenPlace: .

[p. 271]Page break

Item interrogatus quomodo intraverunt dictum castrum, dixit per portemCorrected from: portambr et dixit quod dyabolus apperuit ipsis.

Item dixit quod fuerunt duo anni in festo PacheTerm: Date: 1477 (floating holiday) nuper lapso, recipiando heucaristiamNotable spelling ipse reservavit et portavit ad sectam bs nemoris de MontablenPlace: quadam die venerisDuration: Friday. Et ibi dictum heucaristie sacramentum sive dictam ostiam fricaverunt in quadam patellaTerm:  ; ipsoNotable spelling existente in dicta patella, salliebatur infra dictam pattellam. Tunc videntes, percutiebant gladiis et cutellis, a qua ostia ixi[e]batCorrected from: exibatbt sanguis. Hoc videntes, projecterunt ad terram et pedibus concultaverunt. Et dixit quod Johannes CholletPerson: semel portavit.

Interrogatus que hora erat, dixit prope mediam noctemDuration: night.
Interrogatus de quo videbant, dixit quod erat ignis et candele persei colloris.
Interrogatus de quo fiunt dicte candele, dixit quod de pinguedinibus puerorum et luchinum de budelisNotable spelling.

Item dixit quod quando recipiebat panem benedictum, ipse non commedebat, sed ponebat infra ignem, et recipiando aquam benedictam, ipse ponebat retro se. Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem crastinem ad se advisandum, alias ad continuendum torturemNotable spelling. Datum die et anno quibus supra, presentibus nobilibus viris Girado MurissetPerson: , Roleto de MontouxPerson: nec non discreto viro Guilliermo ChanronPerson: , testibus ad premissa vocatis.

10 novembre 1479, plus tard

Anno et die quibus supra, hora secunda post meridiemDuration: afternoonDate of origin: 10.11.1479, interrogatus primo quis vocabatur ille dyabolus magister suus, dixit quod vocatur bu–Nomen dyaboliMarginal note in the left margin–bu SatanasPerson: .
Interrogatus quo modo loquebatur, dixit quod loquitur turpiter et habet vocem raucam. Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad primam12 ad se advisandum et magis confitendum, alias ad sibi continuendum torturam. Datum anno, die et hora predictisDate of origin: 10.11.1479, presentibus ibidem nobilibus viris Roleto de MontouxPerson: , Girado MurisetPerson: nec non discretis viris Guilliermo ChanronPerson: et Petro de NantoPerson: , testibus ad premissa vocatis.

[p. 272]Page break

13 novembre 1479

Anno Domini Mo CCCCo septuagesimo nono, die vero sabati post festum Sancti MartiniPerson: yemalisDate of origin: 13.11.1479, prefatus inquisitus interrogatus per quem supra, mediante juramento super sacrosanctis euvengeliisNotable spelling Dei per ipsum delatum prius tactis, primo si per ipsum confessata sunt vera, qui dixit quod sic et quod aliud nescit.

Item fuit advisatus per prefatum dominum officialem curie LausannensisOrganisation: , videlicet quod per juramentum per ipsum delatum prestitum quod si aliquem odio malo accusaverit, quod nunc ipsum deculpet et a suo processu laniari faciat. Qui dixit quod sub periculo dampnationis anime sue et per juramentum quod prestitit, quos nominavit in suo processu vidit in sectis hereticorum, et si aliquos dimiserit sive tradiderit oblivioni, si ad sui noticiam pervenerint sive perveniant, nominabit. Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad primum adventum domini, alias ut supra. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 13.11.1479, presentibus ibidem nobilibus viris Girado MurisetiPerson: , Roleto de MontouxPerson: nec non discreto viro Petro BlecheretPerson: bv–burgensis LausannensisCorrected from: burgensiTerm: LausannensiOrganisation: –bv, testibus ad premissa vocatis.

16 novembre 1479

Anno quo supra die vero martis post festum Sancti MartiniPerson: yemalisDate of origin: 16.11.1479, constitutus personaliter prefatus inquisitus coram venerabili viro domino officiali prefato et fratre Andrea LigetiPerson: , ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , vicario domini inquisitorisTerm: , et per ipsos interrogatus mediante juramento per ipsum delatum prestito super sacrosanctis Dei euvangeliis bw et sub periculo dampnationis anime suebx : primo si per ipsum confessata sunt vera, by–complicesMarginal note in the left margin–by qui dixit quod sic. Et dixit quod recordatur quod in dictis sectis vidit Johannem VuaddensPerson: de BlonayPlace: , et aliud nescit. Quo audito, Johannes VuilliezPerson: procurator fidei et prefatus delatus bz–renunciaverunt etAddition on the left margin by insertion mark–bz petierunt concludi. Quibus auditis, domini concluserunt, assignando ipsum dietim ad diffiniendum. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 16.11.1479, presentibus ibidem nobiliCorrection inline, replaces: nobilibusca viro Girardo MurisetPerson: , Girardo BossonPerson: , Petro BlecheretPerson: et Jacobo GaucheriiPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[p. 273]Page break

17 novembre 1479

Anno Domini Mo CCCC LXX nono die vero mercuri post festum Sancti MartiniPerson: yemalisDate of origin: 17.11.1479 personaliter constituti, videlicet procurator fidei et prefatus delatus, supra cimiterium ecclesie cathedralis Lausannensis coram venerabilibus viris dominis Gerardo OddetiPerson: canonicoDamage through holeccUncertain readingcb et vicario generali domini nostri LausannensisOrganisation: et fratre Thoma GogatiPerson: inquisitore et Baptista de AycardisPerson: officiali et vicario generali in hac parte auctoritate ordinaria, petierunt diffiniri et jus dici. Quibus auditis, domini diffinerunt. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 17.11.1479.

[Signature:] [Stephanus]Omission, restored by analogycd De CrestoPerson:

[p. 274]Page break

[p. 275]Page break

Registrata sunt nomina accusatorum LausannePlace:

Processus herethicorumTerm:

Notes

  1. Correction overwritten, replaces: ipsum.
  2. Deletion by strikethrough: sanctis D[ei].
  3. Uncertain reading.
  4. Corrected from: sit.
  5. Corrected from: suam.
  6. Correction overwritten, replaces: t.
  7. Corrected from: sex.
  8. Deletion by strikethrough: H.
  9. Corrected from: solidos.
  10. Marginal note in the left margin.
  11. Corrected from: solidos.
  12. Deletion by strikethrough: concede.
  13. Corrected from: prefatus.
  14. Marginal note in the left margin.
  15. Corrected from: cena.
  16. Marginal note in the left margin.
  17. Corrected from: ceperunt.
  18. Marginal note in the left margin.
  19. Correction inline, replaces: Sonne.
  20. Marginal note in the left margin.
  21. Deletion by strikethrough: den.
  22. Deletion by strikethrough: circa.
  23. Marginal note in the left margin.
  24. Correction inline, replaces: adquomodando.
  25. Corrected from: solidos.
  26. Corrected from: solidos.
  27. Correction inline, replaces: tetigit.
  28. Marginal note in the left margin.
  29. Corrected from: solidos.
  30. Corrected from: solidos.
  31. Corrected from: penitentiam.
  32. Marginal note in the left margin.
  33. Correction inline, replaces: se[na].
  34. Deletion by strikethrough: bru.
  35. Correction inline, replaces: Johannem.
  36. Deletion by strikethrough: de.
  37. Marginal note in the left margin.
  38. Marginal note in the left margin.
  39. Deletion by strikethrough: int[errogatus].
  40. Gap in the original (1 word).
  41. Deletion by strikethrough: Ch[risti].
  42. Correction inline, replaces: ad[enta].
  43. Correction inline, replaces: mut[ilationem].
  44. Corrected from: diceret.
  45. Corrected from: sectas.
  46. Deletion by strikethrough: ad.
  47. Deletion by strikethrough: O.
  48. Marginal note in the left margin.
  49. Correction overwritten, replaces: is.
  50. Correction overwritten, replaces: x.
  51. Marginal note in the left margin.
  52. Correction inline, replaces: quod.
  53. Marginal note in the left margin.
  54. Marginal note in the left margin.
  55. Corrected from: uxori.
  56. Corrected from: stringendoTerm: .
  57. Omission, restored by analogy.
  58. Correction overwritten, replaces: s[ue].
  59. Corrected from: stupo.
  60. Uncertain reading.
  61. Uncertain reading.
  62. Marginal note in the left margin.
  63. Marginal note in the left margin.
  64. Deletion by strikethrough: Grivel.
  65. Corrected from: diceret.
  66. Deletion by strikethrough: di[xit].
  67. Correction inline, replaces: de Borga.
  68. Marginal note in the left margin.
  69. Corrected from: pulchrum.
  70. Corrected from: portam.
  71. Deletion by strikethrough: nu.
  72. Corrected from: exibat.
  73. Marginal note in the left margin.
  74. Corrected from: burgensiTerm: LausannensiOrganisation: .
  75. Deletion by strikethrough: primo.
  76. Deletion by strikethrough: et.
  77. Marginal note in the left margin.
  78. Addition on the left margin by insertion mark.
  79. Correction inline, replaces: nobilibus.
  80. Uncertain reading.
  81. Damage through hole.
  82. Omission, restored by analogy.
  1. La date est incomplète ; il s’agit probablement du mercredi 3 novembre 1479Date of origin: 3.11.1479.
  2. Le texte reste assez vague en donnant le terme latin de « socius » – associé/allié. Il peut s’agir d’un officier du pouvoir public ou d’une personne au service d’une autorité seigneuriale ou ecclésiastique qui arrête Claude BochetPerson: .
  3. Georges Ier de BlonayPerson: , seigneur de BlonayPlace: de 1468 à 1482Date: 1.1.1468 – 31.12.1482 (Mottaz 1982 I, p. 241, voir aussi Maier 1996, p. 396).
  4. L’interrogatoire s’arrête ici.
  5. Il s'agit de Jean DufourPerson: ou Jean de Furno (cf. Maier 1996, p. 44–46, 405. Un Jean DufourPerson: , de PallensPlace: , est mentionné comme témoin au procès de Jeannette BarratierPerson: le 15Date: 15.11.1480 et le 24 novembre 1480Date: 24.11.1480 (SDS VD D 1 18-1).
  6. A savoir l’évêque de Lausanne Benoît de MontferrandPerson: .
  7. Il s’agit certainement de l’official Baptiste d’AycardPerson: , qui rend ici la sentence interlocutoire.
  8. Jeannette BorjaudazPerson: , épouse de Jean de MontetPerson: , vit à TercierPlace: dans la paroisse de BlonayPlace: , non pas de Châtel-Saint-DenisPlace: (Maier 1996, p. 416).
  9. Pont sur la BayePlace: de MontreuxPlace: .
  10. Il s’agit peut-être de Collette BondetPerson: de BlonayPlace: mentionnée plus haut.
  11. Il faut se demander si la précision « anterior » oppose cette salle à l’« aula magna » qui se trouve au coin sud-ouest du château de Blonay. Dans ce contexte la désignation « anterior » indiquerait qu’elle ne se trouvait pas du côté lac, mais bien dans la partie nord-ouest du château du côté de l’entrée ; elle serait donc « anterior » par rapport à celle-ci. Cette partie nord-ouest est postérieur au complexe dans lequel se trouve l’« aula magna », malheureusement elle est détruite au XIXe siècle. Au Moyen Âge, elle représente la partie la plus sûre du château, car, pour y accéder, il faut franchir plusieurs points de défense. C’est l’une des raisons pour laquelle elle abrite aussi la partie habitation du château (Maier 1996, p. 193).
  12. Il manque le nom auquel l’adjectif se réfère.