SDS VD D 1 15-1
Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero
Citation: SDS VD D 1 15-1
License: CC BY-NC-SA
Procès de sorcellerie intenté contre Jordane de Baulmes, de Corsier
1477 September 9 – November 13. Château d’Ouchy; Château Saint-Maire
Metadata
- Shelfmark: ACV, Ac 29, p. 208–227
- Date of origin: 1477 September 9 – November 13
- Substrate: Papier
- Language: Latin
-
Édition
- Maier 1996, p. 333–361
Littérature
- Reymond 1908, p. 11–12
- Reymond 1909, p. 90–91
- Kieckhefer 1976, p. 91–92, 138
- Blauert 1989, p. 76–77
- Ostorero 1995, p. 294
- Maier 1996, p. 81, 116–119, 152–153, 175
- Modestin 1999, p. 75
- Ostorero 2005, p. 364
- Ostorero et al. 2007
- Pittet 2010, p. 205, 216
- Ammann-Doubliez et al. 2014, p. 164
- Ostorero 2014, p. 94–96
- Modestin 2019, p. 54
Comments
Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p. 264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.
Le procès de Jordane de Baulmes occupe les pages 208 à 227 du registre Ac 29 ; les pages 221 à 224 ont été laissées en blanc, tout comme la page 226, qui a servi de verso à la page de couverture de l’ancien dossier. Sur cette dernière se trouvent trois notes qui font allusion aux noms de personnes dénoncées, mais qui ne proviennent toutefois pas de la même main ; chacune doit être attribuée à un auteur différent. On retrouve ces trois mains dans les inscriptions dorsales que porte le « dossier Panissère ». La première page du procès est identique à la page de garde de l’ancien dossier.
La page 225 comporte des notes qui correspondent aux aveux reportés aux pages 218 à 220. La teneur de ces notes étant plus brève et l’écriture étant nettement moins soignée, cette page a dû servir de brouillon au notaire chargé de rédiger les actes de procès. Il en est de même pour le résumé de la première monition et de l’interrogatoire de Jaquet de Panissère. Si le reste du procès-verbal peut être attribué au notaire De Cresto, qui signe à la fin du procès, ces deux paragraphes ont été rédigés et signés par le notaire André Delayens. La première note marginale tout comme le premier titre proviennent d’une main inconnue. La même main se retrouve dans le « dossier Panissère », dans les notes marginales relatives aux différentes monitions. Il faut se demander si elles ne relèvent pas de la main de l’official Baptiste d’Aycard.
Edition Text
[Registratur’s sign on the left
margin in a hand of the 20th
century:] 1477Date: 1477
1477CenteredAddition on the topa
Secunda monitio JordanePerson:
b–PrimaCorrection above the line, replaces: Secundac monitioMarginal note in the left margin–b dDie martis nona mensis septembrisDate of origin: 9.9.1477, Jordana de BalmesCorrection overwritten, replaces: BalmisePerson:
de CorsiezPlace: interrogata per dominum officialemTerm: 1 et f fratrem Petrum
PascuaPerson: loco inquisitorisTerm: , in presentia misNotable spelling, notariiTerm: , et fratris
GermaniPerson: , etcAbbreviation. ; que mediante juramento dixit et recognovit
alias residentiam fecisse in FriburgoPlace: in domo Johannis CastelliPerson: .
Interrogata an cognoverit sive noticiam habuerit inCorrection inline, replaces: deg
FriburgoPlace: de Hansone BistoPerson: , que respondit quod non, sed
bene eum cognovit apud CorsiezPlace: . Interrogata ulterius
an cognoscat Gerardum ReymondPerson: de SchauxPlace: Language change: French, dixit quod sic
et quod eidem GerardoPerson: [...]Missing (1 word)h2 quadam die sabatiDuration: Saturday, sunt duo anniDate: 1475, in
RiverePlace: , veniendo de vineis. Quiquidem GerardusPerson: i eidem
JordanePerson: dixit : « Veni falsa mulier, heretica, tu
fecisti mori bestias meas et adhuc habeo unum bovumNotable spelling
malesanum, de cuius vita non spero. Sed si
moriatur, ego te faciam comburi, quia tu es heretica ».
j–Monita est tertio et
pro tertia dilationeMarginal note in the left margin–j Tunc ipsa dixit et respondit quod nesciebatur. k–Presentibus
AntonioPerson: nepote domini officialisTerm: , fratre GermanoPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: ; dominus
officialis prefatus monuit dictam JordanamPerson: pro secunda dilatione
et assignata [est]Omission, restored by analogyl ad crasDate: 10.9.1477 pro tertia.
[Signature:] DelayensPerson: Notarial sign
–k
m–Eadem dieDate of origin: 9.9.1477 fuit monitus Jacobus de Panissiez alias MagnynPerson:
pro tertia monitione. Qui interrogatus per dominum officialem
nichil confessus fuit et est assignatus ad crasDate: 10.9.1477
ad audiendum interloqui per dominum–m3
nAnno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimoDate of origin: 11.9.14774,
in castro OchiaciPlace of origin: , videlicet in magna aula dicti castri personaliter
constituta JordanaPerson: uxor Rodulphi de BaumesPerson: de ChaulxPlace: parrochie
de CorsierPlace: supra ViviacumPlace: coram venerabili et circonspectoNotable spelling viro
domino Baptista de AycardisPerson: vicarioTerm: et officialiTerm: reverendi in ChristoPerson: patris
et domini domini Benedicti de MonteferrandoPerson: episcopiTerm: LausannensisOrganisation: et comitisTerm: ,
necnon coram religioso viro fratre Petro de PascuaPerson: ordinis
fratrum PredicatorumOrganisation: pro parte reverendi patris fratris Thome GogatiPerson:
heretice pravitatis inquisitoris in civitatibus et diocesibus LausannensiPlace: ,
GebennensiPlace: , SedunensiPlace: ac alibi, auctoritate apostolica specialiter deputatii,
interrogata per quos supra mediante juramento super sacrosanctis Dei
euvangeliis prius per ipsam corporaliter tactis, o–ante esseCorrected: an esset–o aliquid
[p. 209]Page breakadvisata, quodCorrected: quep respondit et dixit quod de facto heresisTerm: nichil scit et
quod in se nullum peccatum habet, niCorrected: nisiq quod commisit adulterium semel
dumtaxat, et quod illud peccatum confessa fuit religioso viro fratre
Anthonio BorzelliPerson: ordinis fratrum Predicatorum LausLausannensisOrganisation: , et aliud nescit.
Qua audita, fuit monita per quos supra pro secunda monitione
sibi semper presentando misericordiam Ecclesie, assignando ipsam ad
diem veneris futuramDate: Friday, 12.9.1477 ad se advisandum. Datum die r jovis
post nativitatem beate MariePerson: virginis, anno s quo retroDate of origin: 11.9.1477,
presentibus ibidem religiosis viris fratribus Germano d’AcliniPerson: et Ludovico
CacybodiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: necnon honorabilibus viris dominis Anthonio
MichodiPerson: et Nycodo CutalierPerson: cappellanis, testibus ad premissa
vocatis et rogatis.
Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die
vero veneris post nativitatem beate MariePerson: virginisDate of origin: 12.9.1477, personaliter constituta prefata
JordanaPerson: in castro OchiaciPlace of origin: , videlicet in magna aula coram dominis supradictis, et per ipsos interrogata anteCorrected: ant esset aliquid advisata ; que
incontinenti respondit quod de facto heresis nichil scit, licet ipse sit
peccatrix et quod in se habet unum magnum peccatum.
Interrogata quod peccatum habet, dixit et respondit quod sunt circa viginti
anni elapsiDate: 1457 quod ipsa fuit in magna differentia inter se et virum
suum in tantum quod propter debatum illum ipsa dimisit virum suum tempore
vindeniarum et ivit u ad parentes suos in Turre ViviaciPlace: . Et
ipsos iuvit ad vindinandum versitam tribu aut quatuor diebusDuration: 4 days ; post
hoc ipsa dixit parentibus suis differentiam et debatum quem habebat
cum viro suo. Qui ipsam duxerunt tunc FriburgumPlace: . Et ipsa tunc
existente in FriburgoPlace: , quidam socius, cuius nomen nunc ignorat,
cepit eam diligenter in tantum quod ab ipso concepit unam filiam. Videns
ille socius quod dicta JordanaPerson: gravidaTerm: erat, dimisit ipsam nec sibi voluit
dare aliquod juvamen, propter quod, ipsa existente in puerperio dicte
filie secrete peperit et portavit summo mane juxta fontem quando itur
ad stuphas FriburgiPlace: infra villam. Et mulieres de mane reperierunt
dictam filiam et portaverunt ante ymaginem gloriose virginis MariePerson: , et revixit
fuitque, ut credit, v–baptisatus et sepultusCorrected: baptisata et sepulta–v.
w–HomicidiumTerm: Marginal note in the left margin–w Item dixit et confessa est quod hoc facto, ipsa iterum iniit mansum
versum GrueriamPlace: ad quoddam vilagium vocatum EstaveniPlace: . Et
ipsa x existente ibi, iterum a quodam alio socio ipsa habuit
unum puerum y. Qui socius nullum juvamen sibi voluit
dare. Videns dicta JordanaPerson: negligentiam dicti socii, fuit in magna
tristicia constituta in tantum quod ipsa existente in puerperio,
ipsa secrete peperit et ipsum puerum incontinenti retro quadam
domum sine baptissmio infoveavit sive sepelivit, et
aliud nescit.
Qua audita fuit monita per quos supra pro tertia
monitione, quatenus puram et integram veritatem confiteri vellet,
sibi presentando misericordiam Ecclesie, assignando ipsam ad diem
sabati futuramDate: Saturday, 13.9.1477 ad se advisandum. Datum die et anno quibus
supra, presentibus ibidem religioso fratre Germano d’AcliniPerson: ordinis fratrum
PredicatorumOrganisation: , venerabiliCorrection overwritten, replaces: ibusz viroCorrection inline, replaces: isaa dominoCorrection inline, replaces: isab Mermeto NycodiPerson: necnon
nobilibus viris Johanne GaudiPerson: et castellanoTerm: OchiaciOrganisation: 5, testibus ad premissa
vocatis et rogatis.
Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo
septimo die sabati post nativitatem beate MariePerson: virginisDate of origin: 13.9.1477, coram
prefatis dominis in loco supradicto personaliter constituta
prefata JordanaPerson: ; per quos supra fuit monita pro quarta
monitione de gratia speciali, quatenus vellet confiteri casum
suum, presentandum sibi misericordiam Ecclesie. Et fuit interrogata
an esset aliquid advisata, que respondit quod nichil aliud
scit, nisi id quod eriDate: 12.9.1477 confessa est, videlicet de illis
duobus pueris per ipsam turpiter habitis et occisis.
Qua audita, venerabilis vir dominus Mermetus NycodiPerson: tanquam
procurator fideiTerm: petiit et dixit quod attentis perjuriis, variationibus,
accusationibus et diffamationibus contra prefatam JordanamPerson: laborantibus,
ipsam condempnari torture subbiciendum, donec et quousque veritas
ab ore suo habeatur.
Audientes prefati domini judices petitionem dicti procuratoris
fidei, ipsam verbis gallicis advisaverunt, videlicet quod antequam sententia
interloqutoriaTerm: legeretur, veritatem puram diceret, que, ut prius,
respondit se nichil scire.
Qua audita, venerabilis dominus officialis legit sententiam interloqutoriam
in hunc qui sequitur modum: Pen and ink drawing † ChristiPerson: nomine invocato, a quo
omne rectum procedit judicium, non declinantes a dextris neque
ac–InterlocutoriaMarginal note in the left margin–ac a sinestrisNotable spelling, sed equo libramine procedentes ut de vultu Dei
nostrum prodeat judicium, attenta petitione dicti procuratoris
fidei juridica et attentis tuis, JordanePerson: , perjuriis, diffamationibus et
accusationibus contra te laborantibus, contra te sic procedendum et
declaramus te, JordanamPerson: delatam torquendamTerm: et tortureTerm: subbicendam
fore, donec et quousque veritas ab ore tuo habeatur, citra tamen ad
mortis periculum, sanguinis effusionem et membrorum mutilationem,
ae–de quoCorrection inline, replaces: q[uo]–ae solempniter et expresse protestamur.
Qua sententia sic lecta, procurator fidei petiit exequtioni demandari.
Quequidem JordanaPerson: fuit ducta ad locum torture et ibidem
ligata et modicum a terra levata. Et per dominos quos
supra interrogata si esset aliquid advisata et si vellet aliquid
confiteri, que respondit quod de facto heresis nichil scit. Que fuit
deligata et relaxata. Nichil aliud voluit confiteri, quare fuit
assignata ad diem lune futuramDate: 15.9.1477 ad se advisandum et
confitendum, alias torture continuandum. Datum die et anno quibus
supraDate of origin: 13.9.1477 et presentibus quibus supra.
Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimoDate of origin: 15.9.14776,
in aula OchiaciPlace of origin: coram quibus supra personaliter constituta prefata
[p. 212]Page breakJordanaPerson: inquisita, et per ipsos interrogata utrum ipsa sit advisata,
que respondit quod sunt viginti anni elapsi vel circaDate: 1457 quod ipsa
existente in FriburgoPlace: , ipsa a quodam socio habuit unam filiam,
prout jam confessa est. Quam incontinenti post ipsius partum ipsa
portavit dictam filiam juxta fontem quando af itur ad stuphas
infra villam FriburgiPlace: , et incontinenti mulieres reperierunt et
ipsam portaverunt ante ymaginem virginis MariePerson: , et revixit fuitque
baptisata et sepulta.
Interrogata si unquam confessa fuit illud peccatum, que dixit quod
sic, videlicet domino Petro MoronPerson: , qui eam remisit ad curatumTerm: ,
et curatus remisit ipsam domino episcopo, sed ipsa non
reperit dominum episcopum, ymo confessa est fratre Anthonio BorzelliPerson:
ordinis fratrum Predicatorum LausLausannensisOrganisation: , qui ipsam absolvitTerm: .
Item dixit quod ante dixerat quod in GrueriaPlace: habuerat unum ag
puerum, de quo mentita est quia numquam traxit moram in
inCorrected: ah GrueriaPlace: nec ibi prope.
Interrogata quare hoc dixerat, dixit quod propter hoc : credebat
quod relaxaretur a carceribus ; et aliud nescit. Qua audita,
fuit assignata per quos supra ad diem crastinam ad se advisandum
alias ad sibi continuandum torturam. Datum die lune ai
post nativitatem beate MariePerson: virgini anno quo supraDate of origin: 15.9.1477, presentibus ibidem venerabili viro
domino Mermeto NycodiPerson: capellano et nobili castellano OchiaciOrganisation: testibus
ad premissa vocatis et rogatis.
Anno Domini millesimo CCCCLXX septimo die vero mercuri post octavam aj
nativitatis beate MariePerson: virginisDate of origin: 17.9.1477, in castro OchiaciPlace of origin: personaliter constituta
prefata JordanaPerson: et per quos supra interrogata an esset
aliquid advisata, que respondit quod de facto heresis nichil
scit.
Item fuit interrogata per dominum inquisitorem an ipsa
sciat opera que hereticiTerm: faciunt, que dixit quod audivit
dicere quod in eorum sectaTerm: ipsi bibunt et comedunt.
Item interrogata quid bibunt et comedunt, dixit quod audivit
dicere quodak comedunt carnes puerorumTerm: et quod ipsi habitant
simul more brutorum.
Interrogata cui audivit dicere, dixit quod non recordatur. Et a quo
tempore audivit talia dicere, dixit quod sunt bene viginti
anniDate: 1457.
Item interrogata quomodo vadunt, dixit quod audivit dicere quod
vadunt supra unam scobamTerm: quam ungunt quodam unguentoTerm: ,
et quod non signant se.
Item interrogata qua hora vadunt, dixit et respondit quod nescit,
quia numquam audivit dicere.
Item interrogata si aliud sciat, dixit quod non, nisi quod nocte
preterita ipsa existente in carcere, venit magna multiudo
candelarum circumcirca ipsam et quedam cultine ante ipsam.
Item interrogata cuius coloris erat lumen illarum
candelarum, dixit quod erant coloris blovazTerm: , et aliud nescit.
Qua audita, procurator fidei petiit sibi continuari torturam.
Quequidem JordanaPerson: ducebatur ad locum torture, ducendoque ipsam, ipsa existente prope portam torture, ipsa dixit
rogando quod rederetur in alio loco7.
Item interrogata quare hoc dicebat, dixit et
respondit : « Quia forsitam dyabulusTerm: est absconditus
supra me, qui non permitit me loqui ». Et hoc dicendo
quasi fuit strangulata perdiditque loquelam fere per dimidiam
horaCorrected: horamal ; quare fuit assignata ad diem crastinamDate: 18.9.1477 ad se advisandum.
Datum die et anno quibus supraDate of origin: 17.9.1477, presentibus quibus supra.
Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo
septimo die vero jovis ante festum Sancti MatheiPerson: apostoliDate of origin: 18.9.1477, in castro
OchiaciPlace of origin: personaliter constituta prefata JordanaPerson: inquisita
coram prefatis dominis judicibus et per ipsos interrogata an
esset aliquid advisata, que respondit quod sic, dicendo
quod sunt bene viginti anni elapsiDate: 1457 quod propter quendam debatum
quem habuerat cum viro suo, ipsa iniit mansum FriburgumPlace:
ubi habuit unam filiam, prout jam dixit, et postmodum iniit
mansum apud MarliePlace: ad domum dicti TacunatPerson: . Et
ipsa existente in dicta domo, uxor dicti TacunatPerson: misit
ipsam ad baptitorium ad verberandum bladum, et ipsa sola
existente in dicto baptintorioNotable spelling cum magna tristicia, venerunt
sex aut septem leporesTerm: unacum quodam homine vestito
de nigro. Qui homo assimilabatur cuidam magno domino.
Qui adpropinquavit se et dixit prefate JordanePerson: : « Quid facis ?
Tu habes quandam tristiciam in te. Ymo si velis facere ea que
ego dicam tibi, ego dabo tibi magnum consolamen ».
Quequidem JordanaPerson: dixit quod sic. Tunc dictus homo dixit sibi : « Opportet
quod tu des michi aliquid ». Que JordanaPerson: dixit : « Ego nichil
habeo ». Tunc dictus homo dixit sibi : « Des michi aliquam partem
tui corporis ». Que JordanaPerson: dedit sibi unciam sui digiti
am–HomagiumTerm: Marginal note in the left margin–am indicis manus dextre. Tunc dictus homo dixit sibi : « Opportet
quod tu facias plus, videlicet quod tu neges Deum, gloriosam virginem
MariamPerson: et sanctum baptisma ». Que JordanaPerson: negavit
Deum, gloriosam virginem MariamPerson: et sanctum baptisma et in signum [homagii]Omission, restored by analogyan
obsculata est sibi culum.
Item dixit quod hoc facto, dictus homo sibi deposuit dictam
unctiam sui digiti indicis manus dextre, et nichil
cruentavit.
Item interrogata in qua forma erat quando ipsa obsculata
est culum, dixit quod in forma unius hominis vestiti de nigro.
ao–Nomen dyaboliTerm: Marginal note in the left margin–ao Item interrogata quis vocatur, dixit quod vocatur SathanasPerson: .
Item interrogata quomodo loquebatur, dixit quod turpiter et rauce ;
et fuit interrogata quid ipse precepit sibi, dixit quod
precepit sibi quod numquam faceret signum crucis.
Item interrogata quem credebat illum esse, respondit
et dixit quod credebat quod esset dyabolusTerm: .
Item dixit quod quadam alia vice, sunt fere duo anniDate: 1475,
ipsa habuit debatum cum Girardo RignaulPerson: , qui ivit
ad quemdam locum vocatum Molyt SoulaapPlace: Language change: French8 et ibi reperit
dictam JordanamPerson: . Tunc dicta JordanaPerson: , videns dictum
GirardumPerson: , dixit sibi : « Quid facitis hic ? ». Tunc dictus GirardusPerson:
dixit sibi : « Tu bene scies » ; dicendo sibi : « Heretica, tu fecisti
michi mori unum equum, et habeo unum bovem qui moritur.
Ymo ego occidam te ». Et cepit ipsam per brachium, volendoTerm:
ipsam percutere de quodam securi, sed non percusit, ymo
dimisit ipsam. Tunc ibidem venit dictus SathanasPerson: , qui
dixit sibi : « Ne cures, ego dabo tibi subsidium et consolationem ».
Et tunc ipsa dixitCorrection inline, replaces: ded[it]aq quod faciendo omagium, videlicet negadoCorrected: negandoar
Deum, gloriosam virginem MariamPerson: et sanctum baptisma, ipsa
as–Forma homagiiMarginal note in the left margin–as dedit sibi unctiam sui digiti indicis manus dextre et totum
corpus suum et animam.
Item interrogata quid precipiebat sibi, dixit quod precipiebat sibi
quod quando ipsa reciperet corpus ChristiTerm: , quod ipsa reservareCorrected: reservaretat[idem]Omission, restored by analogyau et
quod portaret sibi.
av–De corpore ChristiMarginal note in the left margin–av Interrogata si fecerit, dixit quod sic, quod quadam vice ipsa portavit
ad domum suam et posuit in quadam patella fricandoNotable spelling
ipsum.
Item interrogata quid erat infra dictam patellam quando
ipsa posuit corpus Christi, dixit quod nichil, sed incontinenti
fuit repleta sanguine. Videns hoc, ipsa aw
posuit [corpus Christi]Omission, restored by analogyax infra ignem. Qui ignis incontinenti fuit extinctus.
Item interrogata si omni anno ipsa dabat sibi aliquid,
que respondit quod non, sed dictus dyabolus petebat
bene sibi quod sibi daret [...]Missing (1 word)ay9. Que JordanaPerson: dedit sibi
puerum quem habuit versus GrueriamPlace: in quodam
vilagio vocato EstavaeniPlace: , quem ipsa occiderat
et sepelierat retro quamdam domum sine baptismo.
Item interrogata si dictus dyabolus deportaverit
dictum puerum, dixit quod az–credit quod sicCorrection inline, replaces: sic–az.
Item interrogata quid ipsi faciunt in secta, dixit quod ba
homines habitant cum mulieribus more brutorum.
Item dixit quod quadam alia vice, ipsa ivit ad
quendam locumCorrection inline, replaces: loq[um]bb supra quendam monteCorrected: montembc supra BlonayPlace: ,
ubi ipsi fuerunt congregati in dicta secta.
Interrogata que hora erat, dixit quod prope mediam
noctemDuration: night, et dixit quod bibebant et comedebant.
Item interrogata quid comedebant, dixit quod
carnes puerorum.
Item interrogata quem saporem habent dicte
carnes, dixit quod bonum et dulcem.
Interrogata de quo videbant, dixit quod erat ignis
et candele quarum color erat blovoz.
Item interrogata de quo fiunt candele et luchinum quod
ponitur intra, dixit quod fiunt de pinguedinibus puerorum
et luchinum de budellis puerorum.
bd–ComplexMarginal note in the left margin–bd Item interrogata quis habitabat cum ipsa, dixit quod Petrus
BollietPerson: de MarliezPlace: Language change: French.
Item interrogata si magister suus unquam habitaverit cum ipsa,
dixit quod non, licet semen quod emictit est frigidissumCorrected: frigidissimumbe.
Item interrogata qui erant presentes, dixit quod non cognovit
aliquem. Que fuit assignataCorrection inline, replaces: ad[signata]bf ad diem crastinamDate: 19.9.1477 ad
se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno
quibus supraDate of origin: 18.9.1477, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Mermeto
NycodiPerson: et Ludovico NacheretiPerson: capellanis necnon fratre
Stephano JenodiPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.
Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo
die vero XXma primaCorrection inline, replaces: vicesimabg mensis septembrisDate of origin: 21.9.1477, personaliter
in castro OchiaciPlace of origin: constituta prefata JordanaPerson: ; per quos supra interrogata
si sit aliquid advisata et si omnia per ipsam confessata vera sint,
que respondit quod non, quia multa confessa est que non sunt vera, videlicet de
corpore Christi, quia numquam tractavit eomodo quo confessa est.
Item interrogata si residuum sit verum, que respondit quod non, quia ante
dixit quod negavit Deum, quod non est verum quia numquam negavit.
Item interrogata si ad instigationem alicuius hoc dixerAddition above the linebhit, que
dixit quod non, sed propter fatuetatemCorrected: fatuitatembi suam ; sed bene est verum quod dyabolus
dicebat sibi quod consolaretur eam si vellet facere ea que ipse
preciperet sibi, videlicet quod obsculatur sibi culum. Que obsculata est culum.
Interrogata in qua specie erat, dixit quod in specie unius hominis vestiti
de nigro. Quomodo loquebatur, dixit turpiter et vocebj raucamCorrected: raucabk.
Item interrogata si sit multum, dixit quod sunt viginti anniDate: 1457.
Interrogata quis vocatur, dixit SathanasPerson: .
Item interrogata quem credebat esse illum cui obsculata est
culum, dixit quod credebat quod esset dyabolus.
Item dixit quod de quodam puero quem habuit non a suo viro
EstavenPlace: versus GrueramPlace: , quem confessa est incontinenti bl
post partum occidisse sine baptissmio et infoveasse, quod est verum,
sed numquam negavit Deum. Qua audita, fuit assignata
ad primum adventum dominorum judicum ad se advisandum, alias
sibi continuandum torturam. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 21.9.1477, presentibus
venerabilibus viris dominis JoJohanne de RuppePerson: curato Sancte CrucisPlace: LausannensisPlace: 10,
Mermeto NycodiPerson: et Ludovico NacheretiPerson: capellanis necnon religioso
viro fratre Stephano JannodiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.
Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo
die vero lune ante festum Sancti MartiniPerson: yemalisDate of origin: 10.11.1477, personaliter
constituta prefata JordanaPerson: in castro OchiaciPlace of origin: , per venerabilem
virum dominum officialem interrogata mediante juramento super
sacrosanctis Dei euvangeliis per ipsam prius tactis :
Primo utrum omnia per ipsam superius confessata sint vera, que
sub periculo anime sue respondit et dixit quod sic, nisi quia non
tractavit corpus Christi prout dixerat.
Item interrogata bm–ad quemCorrection inline, replaces: in q[o]–bm locum ipsiCorrected: ipsabn ibat ad sectam,
dixit quod ad quendam locum vocatum Maret JenetPlace: Language change: French11, et dixit
quod quando ipsa fuit in dicto [loco]Omission, restored by analogybo, ipsa reperit magistrum suum SathanasPerson: ,
cui iterum obsculata est culum et negavit iterum Deum
ore, sed non corde.
Interrogata in qua forma erat quando obsculata est
culum, dixit quod se transfiguravit in forma unius cati.
Interrogata quomodo loquebatur ille, dixit turpiter et rauce,
videlicet habebat vocem raucam.
Item interrogata quomodo ipsa ibat ad dictam sectam,
que dixit quod dictus SathanasPerson: magister suus dederat sibi duas
pissides, de quibus ipsa ungebat unam sedem et unam scobam,
videlicet ipsa ponebat sedem retroverte, videlicet thibias desuper et scobam
supra dictam sedem, et ponebat de pinguedinibus sibi traditis
supra et post ascendebat supra dictam scobam, et incontinenti ipsa
erat in dicta secta ; et non signabat se quando ascendebat.
Item interrogata quare non signabat se, dixit quod magister suus
deffenderat sibi.
Item interrogata qua die ipsi vadunt, dixit quod in jovisDuration: Thursday
ante gallicantumDuration: morning.
Item interrogata de quo videbat, dixit quod erat grussusNotable spelling
ignis coloris blovoz et candele, sed in igne non
apparebant ligna.
Item interrogata quis faciebat candeles et de quo
fiunt, dixit quod nescit quis faciebat ; de quo erant, dixit
quod de pinguedinibus puerorum et luchnumCorrected: luchinumbp de budellis.
Item interrogata quid faciebamCorrected: faciebantbq in dicta secta, dixit
quod bibebant et comedebant panem et carnes puerorum.
Item interrogata si comederit et quem saporem habent,
dixit quod comedit et quod habent bonum saporem.
Item interrogata quis adportavit dictas carnes,
dixit quod nescit, quia quando ipsa applicuit dictum locum,
jam dequoquebantur in quodam grosso cacabo.
Item interrogata si comedebant satis, dixit quod satis
comedebant et bibebant, sed facta cena ipsa
tantum famebat sicut si nichil comedisset.
Item interrogata si br–magister magisterCorrected: magister–br suus comedebat cum
ipsis, dixit quod non.
Item interrogata quid faciunt post cenam, dixit quod ignis
extinguitur et quod apparet quod numquam fuisset ignis. Et
hoc facto, homines habitant cum mulieribus more
brutorum, videlicet per ultra naturam.
Item interrogata qui erant presentes, [dixit quod]Omission, restored by analogybs NyusNycodus RedetPerson: [qui]Omission, restored by analogybt defunctus est,
bu–ComplicesMarginal note in the left margin–bu Johannes RossazPerson: , Thomas de MyvillaPerson: de TractaulPlace: parrochie de
AttallensPlace: , NycolletaPerson: filia Nycodi RopprazPerson: parrochie
de ChastelPlace: et Marguereta bv–douz MolarCorrection inline, replaces: Samatg–bvPerson: . Et aliud
nescit, quare fuit assignata ad primum adventum dominorum
ad se advisandum. Datum die et anno supradictisDate of origin: 10.11.1477, presentibus venerabilibus
viris dominis Bartholomeo BussillietiPerson: in utroque jure bacalario
et curato Sancti PauliPlace: LausannensisPlace: , Petro PugeriiPerson: capellano, testibus ad
premissa vocatis.
Anno quo supra die vero jovis post festum Sancti MartiniPerson: yemalisDate of origin: 13.11.1477,
in palatio12 domini nostri LausannensisOrganisation: 13 LausanePlace: personaliter constituta prefata
JordanaPerson: , per venerabilem virum dominum officialem interrogata utrum omnia per ipsam
confessata vera sint, que respondit quod sic ; et si velit addi vel
diminui aliquid bw in suo processu, quodCorrected: quebx respondit quod non.
Qua audita, procurator fidei instans et prefata JordanaPerson: inquisita
petierunt concludi et diffiniri. Quibus auditis, conclusit dominus,
assignando dictas partes ad diem crastinam ad audiendum jus. Datum
die et anno quibus supraDate of origin: 13.11.1477, presentibus venerabilibus viris dominis Rodulpho
BarberiiPerson: et Petro BollietiPerson: capellanisTerm: LausLausannensisPlace: , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.
[Signature:] De CrestoPerson:
Notarial signPen and ink drawing †
14En Meret JenetPlace: Language change: French et ibi reperit magistrum suum SathanasPerson:
et ibi olulataCorrected: obsculataby est culum, et transfiguravitCorrected: se transfiguravitbz in forma
unius cati, et ibi negavit Deum. Interrogata quomodo loquebatur,
dixit quod rauce. Interrogata qui erant presentes, dixit Nycodus RedetPerson:
[qui]Omission, restored by analogyca defunctus est, Johannes RossazPerson: parrochie de ChastellPlace: [qui]Omission, restored by analogycb defunctus est, Thomas
de MyvillaPerson: de TrattaulPlace: parrochie de AttallensPlace: , NycolletaPerson:
filia Nycodi RopprazPerson: parrochie de ChastelPlace: , Marguereta
douz MolarPerson: . Interrogata quomodo ibant, dixit quod magister suus dederat
cc sibi duas pissides, de quibus ungebat unam sedam
quam ponebat, dixit, tibias desuper et ponebat scobam et
ascendebat supra ; et non se signabat quia magister suus cd
sibi precepetCorrected: precepitce. Interrogata qua hora ibant, dixit quod cf ante gallicantumDuration: morning
et in die jovisDuration: Thursday. Item dixit quod comedebant carnes puerorum
et comedit, sed numquam saturebantur. Item dixit quod erat ignis
blovoz et quando recedebant non apparebat ignis. Interrogata si
magister suus comedebat cum ipsis, dixit quod non. Item dixit quod
erant candele coloris cg blovaz ; de quo fiunt, de pinguedinibus
puerorum et luchinum de budellis.
Item in quodam loco vocato En Laz MollytPlace: Language change: French, [vidit]Omission, restored by analogych Petrum ThomaPerson: . Datum
die lune ante MartiniPerson: Date of origin: 10.11.1477, presentibus venerabilisCorrection overwritten, replaces: venerici viro domino BartholomeoCorrection inline, replaces: Bachocj
BussillietiPerson: in utroque jure bacalario et curato Sancti PauliPlace: et domino
Petro PegeriiPerson: .
Anno15
Processus Jordane de
BalmisPerson: deis ChaulxPlace: Language change: French
parrochie de CorsierPlace: Left
Reperta sunt nomina
accusatorumLeft
Extracta sunt nomina accusatorumRight
Notes
- Addition on the top.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Correction above the line, replaces: Secunda.↩
- Change of hand: other hand (B).↩
- Correction overwritten, replaces: Balmis.↩
- Deletion by strikethrough: dominus.↩
- Correction inline, replaces: de.↩
- Missing (1 word).↩
- Deletion by strikethrough: per.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Addition inline in a later hand with different ink.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Deletion by strikethrough in a later hand.↩
- Change of hand: main hand (A).↩
- Corrected: an esset.↩
- Corrected: que.↩
- Corrected: nisi.↩
- Deletion by strikethrough: di[e].↩
- Deletion by strikethrough: Domini.↩
- Corrected: an.↩
- Deletion by strikethrough: mans.↩
- Corrected: baptisata et sepulta.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Deletion by strikethrough: est.↩
- Deletion by strikethrough: un.↩
- Correction overwritten, replaces: ibus.↩
- Correction inline, replaces: is.↩
- Correction inline, replaces: is.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Deletion by strikethrough: per[iculum].↩
- Correction inline, replaces: q[uo].↩
- Deletion by strikethrough: v[adit].↩
- Deletion by strikethrough: de.↩
- Corrected: .↩
- Deletion by strikethrough: octava.↩
- Deletion by strikethrough: beate.↩
- Deletion by strikethrough: bi[bunt].↩
- Corrected: horam.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Deletion by strikethrough: z.↩
- Correction inline, replaces: ded[it].↩
- Corrected: negando.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Corrected: reservaret.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Deletion by strikethrough: poss[uit].↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Missing (1 word).↩
- Correction inline, replaces: sic.↩
- Deletion by strikethrough: h[omin]es.↩
- Correction inline, replaces: loq[um].↩
- Corrected: montem.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Corrected: frigidissimum.↩
- Correction inline, replaces: ad[signata].↩
- Correction inline, replaces: vicesima.↩
- Addition above the line.↩
- Corrected: fatuitatem.↩
- Deletion by strikethrough: m.↩
- Corrected: rauca.↩
- Deletion by strikethrough: l.↩
- Correction inline, replaces: in q[o].↩
- Corrected: ipsa.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Corrected: luchinum.↩
- Corrected: faciebant.↩
- Corrected: magister.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Marginal note in the left margin.↩
- Correction inline, replaces: Samatg.↩
- Deletion by strikethrough: no[n].↩
- Corrected: que.↩
- Corrected: obsculata.↩
- Corrected: se transfiguravit.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Deletion by strikethrough: sibi d.↩
- Deletion by strikethrough: non.↩
- Corrected: precepit.↩
- Deletion by strikethrough: antequam.↩
- Deletion by strikethrough: per.↩
- Omission, restored by analogy.↩
- Correction overwritten, replaces: veneri.↩
- Correction inline, replaces: Bacho.↩
- Il s’agit de l’official Baptiste d’AycardPerson: .↩
- Il manque le verbe.↩
- Biffé plus tard, car le biffage est effectué avec la même encre noire que l’ajout précédent.↩
- La date complète est donnée à la fin de cet interrogatoire.↩
- Il s’agit sans doute de Rolet de MontouxPerson: , mentionné comme châtelain d’OuchyOrganisation: dans le procès de Jaquet de PanissèrePerson: (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 255, 258).↩
- La date complète est donnée à la fin de cet interrogatoire.↩
- Probablement la salle où se tiennent les interrogatoires.↩
- Lieu-dit au nord-est de CorsierPlace: .↩
- Il manque le complément d’objet direct.↩
- Le curé de la paroisse de Sainte-CroixPlace: dessert l’autel du même nom situé dans la cathédrale de LausannePlace: .↩
- Ce lieu n’a pas pu être identifié, mais se situe dans la région de la Riviera lémanique.↩
- Château Saint-MairePlace of origin: , qui se trouve au quartier de la CitéPlace: , à LausannePlace: (Mottaz 1982 I, p. 382).↩
- Il s’agit de l’évêque Benoît de MontferrandPerson: , également seigneur temporel de la ville de LausannnePlace: .↩
- Commence ici le brouillon du 10 novembre 1477Date of origin: 10.11.1477.↩
- Le brouillon s’arrête ici.↩
Regest
Jordane de Baulmes, de Corsier, comparait le 9 septembre 1477, devant l’official Baptiste d’Aycard et le vice-inquisiteur Pierre de Pascua, au château épiscopal d’Ouchy. Pendant les trois premières séances, l’inculpée avoue uniquement avoir abandonné ou tué ses enfants nouveau-nés, dont elle avait accouché en secret. Le 13 septembre, suite à la quatrième monition, le procureur de la foi Mermet Nycod demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jordane à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour le même jour et exécutée immédiatement, sans obtenir pourtant des aveux touchant au crime de sorcellerie. Les interrogatoires se poursuivent le 15 et aussi le 17 septembre, sans résultat évident. Au moment de commencer une deuxième séance de torture, Jordane promet à la cour d’avouer. Le 18 septembre, elle avoue et dénonce un homme, mais elle se rétracte trois jours plus tard. Finalement, le 10 novembre 1477, Jordane comparait à nouveau devant l’official au château d’Ouchy pour ratifier et poursuivre ses aveux, et elle dénonce cinq personnes (4 hommes et 2 femmes). Le 13 novembre, au château épiscopal Saint-Maire, l’inculpée ratifie à nouveau ses aveux. Ce même jour, l’official Baptiste d’Aycard clôt le procès et assigne les parties au lendemain pour la publication de la sentence [de mort par le feu].