SSRQ ZH NF I/2/1 123-1
Sammlung Schweizerischer Rechtsquellen, I. Abteilung: Die Rechtsquellen des Kantons Zürich. Neue Folge. Erster Teil: Die Stadtrechte von Zürich und Winterthur. Zweite Reihe: Die Rechtsquellen der Stadt Winterthur. Band 1: Die Rechtsquellen der Stadt Winterthur I, von Bettina Fürderer
Zitation: SSRQ ZH NF I/2/1 123-1
Lizenz: CC BY-NC-SA
Lösung der Winterthurer Vorstädte aus dem Sprengel der Pfarrei Oberwinterthur
1482 Mai 9. Konstanz
Stückbeschreibung
- Signatur: STAW URK 1520
- Originaldatierung: 1482 Mai 9 Überlieferung: Original
- Beschreibstoff: Pergament
- Format B × H (cm): 56.0 × 43.5 (Plica: 10.0 cm)
- 7 Siegel:
- Generalvikar des Bischofs von KonstanzPerson: , Wachs, spitzoval, angehängt an Pergamentstreifen, beschädigt
- Abt von PetershausenPerson: , Wachs, spitzoval, angehängt an Pergamentstreifen, bestossen
- Konvent von PetershausenPerson: , Wachs, rund, angehängt an Pergamentstreifen, beschädigt
- Felix SchwarzmurerPerson: , Wachs, rund, angehängt an Pergamentstreifen, abgeschliffen
- Peter KaiserPerson: , Wachs, rund, angehängt an Pergamentstreifen, abgeschliffen
- Stadt WinterthurOrganisation: , Wachs, rund, angehängt an Pergamentstreifen, abgeschliffen
- Heinrich KentlerPerson: , Wachs, rund, angehängt an Pergamentstreifen, abgeschliffen
- Sprache: Latein
Weitere Überlieferungen
- Signatur: StAZH A 155.1, Nr. 35a
- Originaldatierung: 17. Jh. Überlieferung: Abschrift, Heft (4 Blätter)
- Beschreibstoff: Papier
- Format B × H (cm): 16.0 × 20.0
- Sprache: Latein
Kommentar
1180 bestätigte ein Spruch des Bischofs von KonstanzOrt: den Status der Kirche in WinterthurOrt: als Pfarrkirche, verbunden mit Begräbnisrecht und Taufrecht, sowie ihre Unabhängigkeit von der Pfarrkirche in OberwinterthurOrt: . Künftig angelegte Quartiere sollten aber der Pfarrgemeinde OberwinterthurOrt: zugewiesen werden (SSRQ ZH NF I/2/1 1-1). Die Aufteilung der Einwohnerschaft WinterthursOrt: auf zwei Pfarreien hatte 300 Jahre Bestand, bis der Sprengel der Stadtpfarrei auf die Vorstädte, die wohl vor allem von Angehörigen der Mittelschicht und Unterschicht bewohnt wurden, und auf die Mühlen ausserhalb der Stadtmauern ausgedehnt wurde. Vgl. hierzu Illi 1993, S. 130 und Karte auf S. 131; Kläui 1968, S. 287-288.
Editionstext
Vicarius reverendi in Christo patris et domini, domini OttonisPerson: dei et apostolice sedis gratia episcopi ConstanciensisOrt: , in spiritualibus generalis1. Crediti nobis officii deposcit sollicitudo, ut ea, que in divini cultus ampliationem ac commodum
et salutem cedunt, subiectorum grato assensu promoveamus et, quatenus ad optatos deducantur effectus, auctoritatis nostre presidio concurramus, prout singulis pensatis circumstanciis conspicimus in domino salubrius expedire. Sane
itaque pro parte providorum sculteti et consulatusOrganisation: necnon incolarum et inhabitatorum in suburbiis opidi WinterthurOrt: ConstanciensisOrt: dyocesis infra muros, menia et portas2 ac sexMenge: 6 molendinis extra muros habitancium exhibita nobis peticio continebat, quod quamvis ipsi incole et inhabitatores utriusque sexus et eorum predecessores iure parrochiano ecclesie parrochiali in OberwinterthurOrt: dicte dyocesis et eius plebano hactenus subfuerint et subsint et inibi
vivi et defuncti sacramenta ecclesiastica receperint et parrochialia iura reddiderint, prout hodie recipiant et reddant, quia tamen propter distanciam satis notabilem dictorum suburbiorum et habitationum suarum a dicta
parrochiali ecclesia potissime circa aeris tempestatem in divinis et sacramentorum ministracione plures perpessi existant, incommoditates, pericula quoque et dispendia predictis sculteto et consulatuiOrganisation: totique communitati opidiOrganisation: pretacti ex
eo quia dicte incole et habitatores suburbia huiusmodi et eorum habitationes inibi desertas derelinquentes se ad idem opidum, ubi propinquiorem et magis acomodam habent ecclesiam, transferunt, inminere conspiciantur et,
formidandum sit, in futurum graviora inminere posse, nisi eorum indempnitati circa hec oportune provideatur. Unde sub huiusmodi incommoditatibus et dispendiis diutius constituti, qualiter eis succurratur, ipsi scultetus, consulatusOrganisation: et subditi tractatus inter se habuerint maturos, tandem considerantes ecclesiam parrochialem in opido WinterthurOrt: dictis inhabitatoribus et incolis propinquam fore et plus accommodam et, si ipsi a iure et iugo
parrochianis predicte ecclesie eorum in OberwinterthurOrt: et eius plebani absolverentur et iamdicte ecclesie parrochiali in WinterthurOrt: et illius plebano subicerentur, ita quod idem plebanus eorum curam gereret eis in divinis et
sacramentorum mi[ni]Auslassung, sinngemäss ergänztastratione providendo, dispendia et incommoditates cessarent prementionate. Obinde venerabilem et religiosos in Christo dominum abbatem et conventum monasterii in PetershusenOrt: ordinis sancti BenedictiOrganisation:
extra muros ConstanciensesOrt: tamquam collatores et veros rectores ipsius ecclesie in OberwinterthurOrt: 3 necnon dilectum in Christo Hainricum KentlerPerson: , plebanum seu vicarium perpetuum eiusdem ecclesie,4 quatenus ipsi in seperationem, absolutionem
et subiectionem huiusmodi consentire vellent, devotius interpellaverint et petiverint et cum eisdem necnon cum subditis et tota conmunitate ville OberwinterthurOrt: Organisation: super singulis iuribus decrescentibus pro digna recompensa
convenerint et concordaverint in hunc videlicet modum, quod predicti scultetus, consulatusOrganisation: , incole et habitatores pretactis domino abbati et conventui in PetershusenOrt: Organisation: ac plebano seu vicario in OberwinterthurOrt: pro iuribus
decrescentibus tradere et assignare debeant ducentos aureos RenensesWährung: 200 Rheinischer Gulden in prompto vel decem aureosWährung: 10 Gulden similes annuiWiederholte Zeitspanne: 1 Jahr census perpetui pro ducentis aureis RenensibusWährung: 200 Rheinischer Gulden reemptibiles,5 iuribus tamen et pertinentiis universis aliis
in bonis, prediis, decimis et hominibus, locis et superioritatibus predictis domino abbati et conventuiOrganisation: quomodolibet competentibus omnino salvis et illesis manentibus, quibus per dictam conventionem seu comportationem in nullo preiudicari debeat. Similiter anniversaria usque modo in eadem ecclesia OberwinterthurOrt: a predecessoribus dictorum incolarum et habitatorum instituta cum suis proventibus et obventionibus in ipsa ecclesia manere et inibi secundum
eorum institutionem per plebanum peragi teneantur et debeant. Item subditis et conmunitati ecclesie OberwinterthurOrt: Organisation: occasione fabrice sepedicte ecclesie, ut in seperationem et absolutionem huiusmodi consenciant et de cetero eidem
ecclesie et eius fabrice in oportunis structuris presint, tradi et assignari debeant centum et viginti florenos RenensesWährung: 120 Rheinischer Gulden vel sex florenosWährung: 6 Zürcher Gulden annuiWiederholte Zeitspanne: 1 Jahr census perpetui cum eadem summa reemptibiles et in moneta Thuricensi solvibiles.6 Hac
itaque comportacione et concordia inter eos, qui in hac re interesse habent et habere pretendunt, ut prefertur, facta et dictis domino abbate et conventuiOrganisation: ac HainricoPerson: vicario moderno in OberwinterthurOrt: in separationem, absolutionem
et subiectionem pretactas consentientibus, supradicti scultetus, consulatusOrganisation: , incole et inhabitatores officium nostrum ordinarium humiliter implorando, quatenus easdem absolutionem, seperationem et subiectionem admittere et perficere in optatosque effectus perducere dignaremur, seriosius insteterunt. Nos itaque de veritate singulorum premissorum ac consensibus ipsorum domini abbatis, conventusOrganisation: et moderni vicarii in OberwinterthurOrt: sufficienter edocti et dictorum
exponencium saluti et indempnitati in hac parte consulere et providere volentes, omnes et singulos utriusque sexus incolas et habitatores suburbiorum dicti opidi WinterthurOrt: infra muros, menia et portas necnon in dictis
sexMenge: 6 molendinis extra muros sitis habitantes et nunc ac in futurum existentes eorumque domos et habitationum loca a pretacta ecclesia in OberwinterthurOrt: et eius plebano seperandos ac a iugo et iure parrochianis, quibus eisdem ecclesie
et plebano hactenus subfuerunt, penitus et in toto eximendos et absolvendos et prelibati[s]Auslassung, sinngemäss ergänztb ecclesie parrochiali in WinterthurOrt: et eius plebano pro tempore existenti subiciendos, annectandos, uniendos et incorporandos duximus
et presentis scripti patrocinio seperamus, eximimus, absolvimus, subicimus, annectimus, unimus et incorporamus, volentes et ordinantes, ut perinde temporibus sempiternis incole et habitatores, qui sunt et erunt, tanquam
subditi ipsius ecclesie in WinterthurOrt: eidem et eius plebano pro tempore instituto iure parrochiano subsint et sacramenta et sacramentalia ab eodem plebano vivi et defuncti suscipiant et pro tanto sibi parrochialia iura reddant
ipseque plebanus illa eis ut subditis suis ministret et eorum infantes, quos in locis et infra districtus predictos nasci contigerit, in fonte baptismali regeneret et decedencium illic corpora in cimiterio eiusdem ecclesie WinterthurOrt: ecclesiastice tradat sepulture et alia eis faciat et impendat, que per plebanum suis subditis facienda et impendenda fuerint, dolo et fraude in hiis semotis. Iura tamen predicits domino abbati et conventui in PetershusenOrt: Organisation: in
bonis, decimis, prediis et hominibus, locis et superioritatibus quomodolibet competencia necnon anniversaria usque modo in ecclesia OberwinterthurOrt: instituta cum suis iuribus et obventionibus plebano seu vicario eiusdem ecclesie
iuxta dictam conventionem illesa reservamus, iuribus eciam episcopalibus et archidyaconalibus in premissis et circa ea eciam salvis manentibus et illesis, quibus per presentes nolumus in aliquo derogari. In quorum
fidem et testimonium premissorum litteras presentes inde fieri et sigilli officii nostri vicariatusOrganisation: iussimus et fecimus appensione communiri.7 Nos vero JohannesPerson: abbas totusque conventus monasterii in PetershusenOrt: Organisation: , quia premissa
omnia et singula de nostris scitu, consensu et voluntate processerunt, idcirco in evidencius testimonium et robur eorundem abbaciale et conventuale sigilla nostra pro nobis ac nostris successoribus presentibus pariter duximus subappendenda. Nos autem subditi et communitas ecclesie OberwinterthurOrt: Organisation: precibus nostris apud strenuum dominum Felicem SchwartzmurerPerson: militem, advocatum in KyburgOrt: , quatenus idem sigillum suum pro nobis et successoribus
nostris presentibus appenderet, obtinuimus. Egoque Felix SchwartzmurerPerson: , advocatus, ad rogatum iamdictorum subditorum et comunitatis ville OberwinterthurOrt: Organisation: sigillum meum presentibus sine tamen meo et heredum meorum
detrimento subappendi. Ego vero Petrus KeyserPerson: , modernus rector ecclesie sepedicte in WinterthurOrt: , in signum voluntatis et consensus mei sigillum meum proprium hic eciam subappendi. Nos autem scultetus et
consulatus opidi WinterthurOrt: Organisation: pro firmiori premissorum subsistencia et fide sigillum dicti opidi nostri pro nobis et dictis incolis et habitatoribus seperatis duximus pariter subappendendum. Ego quoque Hainricus KenttlerPerson: , vicarius perpetuus supradicte ecclesie in OberwinterthurOrt: , ad premissa omnia et singula quantum mea interest consensio, et annuo et in signum evidens venerabilem virum dominum JohannemPerson: , vicarium perpetuum
in AndelfingenOrt: decanum decanatus in WinterthurOrt: , quod sigillum suum proprium sine tamen preiudicio suo et heredum ac successorum suorum pro me et successoribus meis presentibus subappendit, precibus meis obtinui. Datum ConstancieAusstellungsort: , anno domini millesimo quadringentesimo octuagesimo secundo, die nona mensis maii, inditione detima quintaOriginaldatierung: 9.5.1482.
Abbt zu PeterßPetershusenOrt:
ConventusOrganisation:
DDominus HainriHainricus Kentle[r]Sinngemäss ergänztfPerson:
Wie bed vorstett unnd die sechsMenge: 6 mu̍llina vonn
der kilchen zuͦ OberwinterthurOrt: getzogen unnd
unnser statt pfarrkilchen gegeben worden syent.
Bischoff OttonisPerson: zu CostantzOrt: brieff um
den außkauff des kilchen satzes zu
OberwinterthurOrt: für 200 RinischWährung: 200 Rheinischer Gulden dem abt
zu PetershusenOrt: und 120 Währung: 120 Gulden der kirchen OberwinterturOrt:
Anno 1482Datum: 1482
Anmerkungen
- Auslassung, sinngemäss ergänzt.↩
- Auslassung, sinngemäss ergänzt.↩
- Sinngemäss ergänzt.↩
- Sinngemäss ergänzt.↩
- Unlesbar (1 Wort).↩
- Sinngemäss ergänzt.↩
- Es fehlt die Inscriptio.↩
- Zur Entwicklung der WinterthurerOrt: Vorstädte, des ObertorsOrt: und der NeustadtOrt: im Osten und des UntertorsOrt: im Westen, vgl. Windler 2014, S. 88-91.↩
- Zu welchem Zeitpunkt das Patronatsrecht vom Domstift KonstanzOrt: Organisation: an das Kloster PetershausenOrt: Organisation: überging, ist unbekannt. Im Jahr 1350 erfolgte die Inkorporation der Pfarrkirche von OberwinterthurOrt: in das Kloster, vgl. hierzu Kläui 1968, S. 245-246.↩
- Heinrich KentlerPerson: war von 1481 bis 1485 Leutpriester in OberwinterthurOrt: (Kläui 1968, S. 285).↩
- Die Quittung des Abts und Konvents des Klosters PetershausenOrt: Organisation: über den Erhalt der Summe datiert vom 8. Juli 1482 (STAW URK 1523).↩
- Am 12. März 1488 quittierten auch Leutpriester, Kirchenpfleger und Kirchgenossen der Pfarrkirche OberwinterthurOrt: Organisation: den Empfang von insgesamt 320 Gulden (STAW URK 1628).↩
- Der Pergamentstreifen des Siegels des Generalvikars ist im Gegensatz zu den anderen Siegelstreifen nicht beschriftet.↩
- Notar der KonstanzerOrt: KurieOrganisation: , vgl. Schuler 1987, Nr. 26.↩
- Johannes HugPerson: amtierte 1482 und 1483 als Vizegeneralvikar (HS I, Bd. 2, S. 553-554).↩
Regest