check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 19-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 19-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron

1482 April 17 – 24. Château d’Oron

Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron, comparait le 17 avril 1482 devant le vice-inquisiteur [et représentant de l’évêque de Lausanne] Jean Blanchet, au château d’Oron. Au cours de cette première audience, il admet connaître deux hérétiques. Le 19 avril, après la troisième monition, il avoue et dénonce un troisième homme. Le lendemain, et suite à la quatrième monition, Antoine se rétracte devant la cour. Ce même jour, le procureur de la foi, Étienne Ginod, demande la sentence interlocutoire afin de soumettre l’inculpé à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour et exécutée immédiatement par les officiers du châtelain d’Oron. Antoine poursuit alors ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Après un bref délai, l’instruction reprend le 22 avril avec la rétractation de l’inculpé, suivie d’une deuxième séance de torture, après laquelle il poursuit ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Le 24 avril, l’inculpé ratifie ses aveux et dénonce six autres personnes (4 hommes et 2 femmes). Au total, 17 personnes (11 hommes et 6 femmes) sont dénoncées par Antoine de Vernex. La sentence est rendue par la cour [ce même jour]. L’accusé est condamné à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être puni avec modération, sans effusion de sang ou mutilation des membres.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès contre Antoine de Vernex se trouve aux pages 313 à 327 du registre Ac 29. La page 325 ainsi que les cinq dernières pages de l’ancien dossier (p. 328–332) ont été laissées en blanc. Le procès-verbal à proprement parler commence à la page 313 et se termine à la page 324 ; la copie de la sentence finale occupe les pages 326 et 327.

La page de garde de l’ancien dossier correspond à la première page du procès-verbal. Ce n’est qu’au dos de la dernière page de l’ancien dossier que nous trouvons une note faisant allusion aux noms de personnes dénoncées, qui doit être attribuée à la même main anonyme que les deux notes dorsales de l’ancien « dossier Poesiouz ».

Hormis la copie de la sentence finale, qui n’est pas signée et qui provient elle aussi d’une main inconnue, les actes du procès sont tous rédigés par le notaire Georges Brunet. Il est également l’auteur d’une note illisible qui se trouve en bas de la page 315, à droite, perpendiculairement aux deux dernières lignes du texte.

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin:] 1482

Processus inquisitionalis ex mero inquisitionis officio instante procuratore fideiTerm: , formatus

contraCentered

Antonium de VernexPerson: de ChesallesPlace: supra HoronsPlace: LausannensisPlace: diocesis.

17 avril 1482

Anno Domini millesimo IIIIC LXXX secundo, die vero mercurii decima septima mensis aprilisDate of origin: 17.4.1482, coram venerabili fratre Johanne BlanchetiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: , in dyocesi LausannensiPlace: viceinquisitoreTerm: auctoritate apostolica specialiter deputato, constitutus in castro de HoronsPlace of origin: 1 supranominatus Antonius de VernexPerson: de heresis crimineTerm: accusatus et diffamatusTerm: . Quiquidem AntoniusPerson: ad mandatum prefati domini viceinquisitoris juravit super sanctis Dei euvangeliis dicere, recognoscere et respondere puram et meram veritatem de et super interrogatoriis sibi fiendis et fidem catholicam ac crimen heresis concernenCorrected from: concernentibusa, etcAbbreviation.
Deinde idem dominus viceinquisitor prefatum Antonium VernexPerson: presentem et audientem monuit canonice in forma juris et eundem advisavit de salute anime sue et quod Ecclesia est misericors nec claudit gremium reddeunti.
Post modo eundem Antonium VernexPerson: interrogavit de causa sue detentionis ; qui respondit et dixit quod ipse intellexit ab illis qui eundem ceperunt, quod ipsi capiebant eum pro fide et ad causam heresisTerm: .

Interrogatus si sit hereticus et sciat opera que faciunt heretici, dixit quod non.

Interrogatus si sciat et credat aliquos esse hereticos, qui eius mediante juramento respondit quod nescit si sint vel non sint heretici.

Interrogatus si sciat tam per ipsumCorrected from: seb quam per alium se fuisse et esse accusatus in aliquibus hereticorum processibus, qui respondit quod non.

[p. 314]Page break

Interrogatus si unquam fuit sibi improperatum crimen heresis et ad causam illius diffamatus c, qui dixit quod sic, per plures personas.

Interrogatus de tempore d huiusmodi diffamationis dixit quod sunt circa octo anniDate: 1474 ; et quia talis diffamatio contra eum laborabat, fuit – jam diu est – captus et carceribus castri de PallesieuxPlace: mancipatus. Sed quia nichil fuit in eo compertum de huiusmodi crimine heresis, fuit liberatus.

Interrogatus si habeat malivolos aliquos, qui dixit quod sic, videlicet e JobAbbreviation et dictum maiorTerm: de HoronsPlace: , nec credit alios habere nec habuisse.

Interrogatus si unquam conversatus fuit cum aliquibus hereticis sive qui fuerint convicti de heresi, qui respondit quod sic, videlicet cum Johanne ThomassetPerson: et Thoma de MediavillaPerson: , non tamen sciebat ipsos esse hereticos.

Interrogatus de locis in quibus cum eisdem conversatus fuit, dixit quod diversis in locis, eundo ad foros tam ViviaciPlace: quam alibi. Et ulterius non fuit interrogatus, sed ad carceres redductus, etc.Abbreviation, presentibus in premissis nobili [viro]Omission, restored by analogyf Petro GervasiiPerson: , Johanne JolivetiPerson: et Richardo ChassotPerson: .

18 avril 1482

g–Secunda monitioMarginal note in the left margin–g Die jovis post Dominicam de QuasimodoTerm: XVIII mensis predicti aprilisDate of origin: 18.4.1482, coram prefato domino viceinquisitore in stuphaTerm: castri de HoronsPlace of origin: constitutus supra nominatus AntoniusPerson: h, qui per eundem dominum viceinquisitorem fuit monitus secundo et pro secunda monitione, eidem presentando misericordiam Ecclesie, si et quatinusCorrected from: quatenusi vellet absque torturaTerm: confiteri crimen heresis per eum, ut asseritur, commissum. Quiquidem AntoniusPerson: dixit et respondit se non esse hereticum nec velle illud crimen, quod numquam commisit, confiteri. Et tunc prefatus dominus viceinquisitor eundem AntoniumPerson: redduci fecit ad carceres et eidem assignavit ad diem crastinamDate: 19.4.1482, ad j–se advisandumCorrection inline, replaces: audiendu–j et recipiendum tertiam monitionem, etcAbbreviation., presentibus quibus supra.

[p. 315]Page break

19 avril 1482

Alia repetitio cum tertia monitioneCentered

Anno quo supra die vero veneris decima nona mensis aprilisDate of origin: 19.4.1482 in quadam camera castri de HoronsPlace of origin: coram prefato domino viceinquisitore constitutus prenominatus Antonius VernexPerson: , quem ipse dominus viceinquisitor monuit tercio et pro tercia monitione canonica, offerendo sibi misericordiam Ecclesie, rogando eundem ut vellet sine tortura recognoscere reatum suum. Quiquidem AntoniusPerson: dixit et respondit se velle realiter et veraciter confiteri de huiusmodi heresis crimine, requirendo prout et requisivit graciam et misericordiam Ecclesie.
Deinde eius mediante juramento k–Tempus quo intravit sectamTerm: Marginal note in the left margin–k dixit et confessus fuit quod sunt circa decem anniDate: 1472, ipse Antonius VernexPerson: causantibus certis differenciis inter eum et dictum mayor de HoronsPlace: existentibus, ipse erat valde melencolicusTerm: et tristis. Et dum semel ipse iret apud BlonayPlace: Correction inline, replaces: ViviacumPlace: l pro certis suis negociis unacum Johanne ThomassetPerson: cum quo habebat amicitiam, ipse AntoniusPerson: eandam suam tristiciam et melencoliam ipsi Johanni ThomassetPerson: narravit, asserendo quod si aliquo modo posset se de eodem maior vindicare, ipse se vindicaret. Et tunc ipse Johannes ThomassetPerson: eidem AntonioPerson: dixit quod si vellet sibi credere, ipse vindicaretur ab eodem. Et nichil ulterius de eadem materia fuit inter eos tunc locuCorrection overwritten, replaces: nmtum.
Successive quadam alia die, de qua non recordatur, ipse AntoniusPerson: , Johannes ThomassetPerson: et Petrus PratozPerson: se simul reperierunt in certo loco n–domus dicti AntoniiPerson: Correction above the line, replaces: de quo tamen non recordatur–n. Quiquidem ThomassetPerson: et PratoPerson: dixerunt eidem quod si ipse AntoniusPerson: non vellet eos accusare et vellet eis credere et facere sicut ipsi faciebant, quod ipse AntoniusPerson: haberet multa bona et de inimicis suis vindicaretur, et maxime de dicto maior. Et tunc ipse AntoniusPerson: eisdem promisit fidem necnon et dare ipsis tres cuppas frumentiVolume: 3 köpfe wheat ad finem ut eum vindicarent de dicto maior. Quas tres cuppas frumentiVolume: 3 köpfe wheat ipse AntoniusPerson: eisdem ThomassetPerson: et PratoPerson: solvit, ipsique dixerunt quod dicto maior dederunt unum malum morsum, adeo quod de tribus annis futuris non faceret o malum eidem AntonioPerson: , p–dicentes eidem AntonioPerson: quod postquam ipse biberat cum eis, moriretur. Et hoc fuit in domo dicti maior.Addition on the bottom by insertion mark–p Et tunc ipsi declaraverunt [p. 316]Page break eorum crimen et heresim ipsi AntonioPerson: , ac certam diem captaverunt inter se ad eundum simul ad sectam.
Interrogatus si postea dicti ThomassetPerson: et PratoPerson: dederunt q ipsi maior malum morsum quod promiserunt, dixit quod sic.
Et tandem dictus Johannes ThomassetPerson: ipsum Antonium VernexPerson: quadam die jovis, sunt ultra octo anniDate: Thursday, 1474, duxit ad sectam, ad locum quemdam, r–Locus secteMarginal note –r qui vocatur La ChevalierePlace: Correction above the line, replaces: CostazPlace: s subtus montem de BlonayPlace: . Et ibidem invenerunt certas personas necnon et apparuit ibidem dyabolusTerm: in forma unius catiTerm: grisi, habentis cornua. Et tunc Johannes ThomassetPerson: t–homagiumMarginal note in the left margin–t dixit ipsi AntonioPerson:  : « Iste est magister meus, cui opportet quod tu facias homagiumTerm: , et tu habebis multa bona, uti pecunias et animalia in habundantia, ac habebis de quibuscumque tuis inimicis vindictam ». Quiquidem Antonius VernexPerson: u eidem cato fecit homagium eundem deobsculando in fine caude.
Deinde negavit Deum, virginem v–Negatio DeiMarginal note in the left margin–v MariamPerson: et totam Trinitatem, ipseque Johannes ThomassetPerson: dixit eidem AntonioPerson: quod erat neccesse ut daret eidem dyabolo unum ex suis membris. Qui AntoniusPerson: dedit w–TributumMarginal note in the left margin–w unam x onciam sui y digiti parvi manus sue dextre. Quam onciam dyabolus tetigit cum pata sua et sibi fecit malum. Et adhuc videtur cicatrix z in eodem digito.

Interrogatus si tunc dyabolus se mutaverit in aliam speciem quam cati, dixit quod non pro illa vice.

Item confitetur quod demonTerm: dedit eidem pro introitu aa–SalariumMarginal note in the left margin–aa suo quatuor ab–florenos renensesCorrection inline, replaces: Renenses–ab in auroCurrency: 4 guilders of Rheintal, quos ipse AntoniusPerson: et JohannesIn the original: Jo ThomassetPerson: exposuerunt et biberunt in tabernis.

ac–TributumMarginal note –ac Item confitetur quod quadam alia vice tradidit Johanni ThomassetPerson: unum vitulum ad portandum ad sectam, quia illumCorrection overwritten, replaces: dad dedit diaboloTerm:  ; quiquidem ThomassetPerson: illum vitulum portavit.

Item et quadam alia vice unam vacham quam etiam dedit dyaboloTerm: in signum tributi. Et ulterius non fuit interrogatus sed fuit redductus ad carceres ; presentibus quibus supra.

[p. 317]Page break

20 avril 1482

Alia repetitio cum quarta monitione et sententia interlocutoriaTerm:

Anno quo supra die vero sabbati vicesima predicti mensis aprilisDate of origin: 20.4.1482 coram prefato domino viceinquisitore in loco supradicto constitutus prefatus Antonius VernexPerson:  ; qui per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus si premissa confessio per eum facta esset vera, qui eius mediante juramento dixit et respondit quod per eum confessata non sunt nec fuerunt vera et quod ipse tamquam male advisatus illa confessus fuerat et quod ipse numquam fuit nec est hereticus.

Qua variatione et confessionis negatione per venerabilem fratrem Stephanum GinodiPerson: orthodoxe fidei procuratorem audita, comparuit ipse dominus procurator fidei et per eundem dominum viceinquisitorem, visa huiusmodi variatione et negatione super huiusmodi processu, [petit]Omission, restored by analogyae interloqui ac ipsum AntoniumPerson: ad torturam condempnari, donec et quousque veritas ab eius ore habeatur.

Quibus comparitione et petitione sic factis, visa et attenta huiusmodi negatione, prefatus dominus viceinquisitor suam sententiam interlocutoriam contra eundem AntoniumPerson: tullit et promulgavit in hunc qui sequitur modum :

ChristiPerson: nomine invocato, per hanc nostram sententiam interlocutoriam quam de juris peritorum consilio ferimus in hiis scriptis, dicimus, promulgamus et declaramus : visis et attentis diffamationibus, accusationibus, variationibus ac perjuriis contra te, Antonium de VernexPerson: laborantibus, te fore et esse torquendum et torture subici debere, donec et quousque veritas a tuo ore habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem et membrorum mutillationem, de quibus expresse protestamur, executionem huiusmodi nostre sententie interlocutorie nobili Petro GervasiiPerson: castellanoTerm: de OronsOrganisation: committentes, presentibus supra nominatis [p. 318]Page breakQuasiquidem sententia interlocutoria sic, ut permittitur, lata et promulgata, prefatus fidei procurator petiit predictum castellanum illam exequi et executiomCorrected from: executionemaf demandari. Quiquidem AntoniusPerson: fuit ad locum torture ductus, conligatus et in altum tractus. Rogavit ut deponeretur, asserens se velle dicere et recognoscere puram et meram veritatem. Qui depositus et ad cameram redductus confessus fuit, ratifficando et approbando jam premissa per eum confessata, quod sunt circa decem vel duodecim anniDate: 1.1.1470 – 31.12.1472 quibus intravit sectam hereticorum et fecit homagium dyabolo modo, forma et loco premissis, ibidemque negavit Deum, virginem MariamPerson: et totam Trinitatem.

ag–MaleficiumTerm: Marginal note in the left margin–ag Interrogatus que maleficia ipse AntoniusPerson: a tempore quo ipse intravit sectam commisit et fecit, ah qui dixit et confessus fuit quod quadam vice, certa die de qua non bene recordatur, ai–sunt circa quatuor anniDate: 1478Addition above the line by insertion mark–ai, ipse et Petrus PratoPerson: iverunt ad domum Cuaneti de SaubozPerson: , de nocteDuration: night, ad finem interficiendiTerm: unam parvam filiam quam habebat in cunalibus, et aj–ipsam tamen non interfeceruntCorrection inline, replaces: quam interfecerunt et morti tradiderunt–aj. ak–Interrogatus per quem locum intraverunt dictam domum sive cameram in qua erat ipsa filia, dixit quod per fenestram, ipseque Petrus PratoPerson: intravit primus et ipse AntoniusPerson: secundus. Et quedam mulier, vocata La PerryerePerson: , que erat cum eis, intravit etiam dictam cameram ; ipsamque filiam cum manibus suis tangendo super renes interfecerunt. Que filia solum fecit unum cryLanguage change: French. Interrogatus ad quem finem ipsam filiam interfecerunt, dixit et respondit quod ad finem illam portandi ad sectam.–ak Non tamen illam portaverunt, quia mater filie se excitavit et tussivit, et quia audiverunt quod ipsa non dormiebat recesserunt absque al–faciendo moriCorrection above the line, replaces: portando–al ipsam filiam. am

[p. 319]Page break

an–MaleficiumMarginal note in the left margin–an Item confitetur quod sunt circa quinque anniDate: 1477, ipse et Petrus PratoPerson: interfecerunt unam filiam que erat Glaudio TabussetPerson: .

Interrogatus de modo per quem, dixit quod dictus PratoPerson: ao misit et posuit in os ipsius filie modicum de suo unguento, et immediate post fuit mortua.

Interrogatus si hoc fecerint de die sive de nocte, dixit quod de dieDuration: day.

Interrogatus de loco, dixit quod in domo ap–Petri FranceysPerson: de HoronsPlace: Addition on the right margin"–ap.

Interrogatus si illam filiam portaverunt ad sectam, dixit quod non. Sed illam dumtaxat interfecerunt ex eo quia dictus Glaudius TabussetPerson: faciebat eis plurima mala.

aq–MaleficiumMarginal note in the left margin–aq Item confitetur quod ipse AntoniusPerson: et Petrus PratoPerson: destruxerunt unam vacham que erat Petri ReybatPerson: . Et hoc fecerunt, sunt circa quatuor anniDate: 1478, tangendo eam cum eorum baculoTerm: uncto unguentoTerm: quod dyabolus tradiderat eis, ex eo quia volebant eidem PetroPerson: malum. De loco dixit quod in pascuis ar–de la FronterePlace: Language change: French sive ClausesPlace: Addition inline in another hand–ar.

as–DonatioMarginal note in the left margin–as Item ulterius confitetur quod tradidit tres cuppasVolume: 3 köpfe wheat frumenti Johanni ThomassetPerson: et Petro PratoPerson: ad finem ut darent mortem dicto maior de HoronsPlace: prout et fecerunt at eo modo, videlicet quod ipsi duo yverantNotable spelling ad bibendum ad domum dicti maior et bibendo sibi presentaverunt cupam vini ad bibendum, in qua posuerant venenum. Qui maior bibit et inde fuit mortuus.

Interrogatus de loco in quo tenent sectam, dixit quod En la CostazPlace: Language change: French ultra MyonnazPlace: Language change: French2.

Interrogatus a quo tempore non fuit in secta, dixit quod a festo Sancti MartiniPerson: Date: 11. November yemalis citra quo tempore fuit ad dictam sectam. Et in eadem vidit et [p. 320]Page break au–ComplicesMarginal note in the left margin–au cognovit Petrum PratoPerson: , Henricum GrantPerson: de PontPlace: parrochie Sancti Martini VaudiPlace: , La PerrierePerson: Language change: French, Johannetam AsteryPerson: et Jaquetum SonguePerson: , et plures alios quos non cognovit.

av–Baculus cum piscideTerm: Marginal note in the left margin–av Interrogatus de modo per quem ipse ibat ad sectam, dixit quod dyabolus dederat sibi unum baculum et certum unguentum cum quo illum ungebat. Deinde ascendebat supra, dicendo hec verba : « Vaz, de part le dyable, vazLanguage change: French ». Et immediate ipse erat in loco secte. Quem baculum et unguentum Petrus PratoPerson: habet et custodit.

Item confitetur quod eius magister vocabatur GrabierPerson: 3.

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, ipsi commedunt carnes que non sunt bone et prout sibi videtur, sunt carnes humaneTerm: vel silvestres.

Item confitetur quod in secta est ignis perseusTerm: et turpis.

Interrogatus de quo fit ille ignis, dixit cum lignis. Sed non est talis coloris qualis est ignis naturalis. Et alia pro tunc noluit confiteri, petens sibi dare terminum ad se melius advisandum. Et sic fuit redductus ad carceres, presentibus quibus supra.

22 avril 1482

Alia repetitioCentered

Die lune post Dominicam de Misericordia XXII mensis aprilisDate of origin: 22.4.1482, constitutus coram prefato domino viceinquisitore in loco premisso prefatus AntoniusPerson: qui per prefatum dominum viceinquisitorem interrogatus si alia vellet dicere et confiteri quam ultra per eum confessata, qui AntoniusPerson: dixit et respondit aw sub periculo et damnationeTerm: anime sue quod per eum confessata non erant necCorrection inline, replaces: etax umquam fuerunt vera, negans se esse hereticum. Qua negatione sic facta, procurator fidei ibidem presens [p. 321]Page break petit, attentis eius variationibus, eum torqueri et torturam continuari.
Quiquidem AntoniusPerson: ad torturam ductus ligatusque et ad altitudinem quatuor aut quinque pedum tractus et aliquantulum ibidem dimissus, rogavit ut deponeretur et quod ipse diceret puram et meram veritatem. Qui redductus ad cameram et per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus, quare negaverat premissa per eum confessata, ay–Apparitio dyaboliMarginal note in the left margin–ay dixit quod die veneris novissime lapsa, de nocteDuration: night intra carceres apparuit sibi dyabolus eius magister, qui sibi precepit ut negaret omnia que confessus fuerat et quod nisi faceret malum sibi eveniret. Et tunc ipse AntoniusPerson: eundem suum magistrum rogavit ut eum liberaret a carceribus. Qui diabolus respondit quod non poterat az, et quod ipse AntoniusPerson: staret firmus in negando confessata, deinde liberaretur ; ipseque dyabolus prohibuit sibi ne accusaret aliquos, quia accusando ipse perdebat eos.

Item interrogatus per eundem dominum viceinquisitorem si premissa per eum confessata sunt vera quiAddition above the lineba dixit quod sic et bb–illa tamquam male advisatus et ad instigationem dyaboli negavitAddition on the left margin by insertion mark–bb. Et ulterius confessus fuit se fuisse ad duasCorrection above the line, replaces: tresbc sectas, videlicet sectam de La ChevalierePlace: , sectam de La CostazPlace: Language change: French subtus PronginPlace: bd.

Item confessus fuit quod a tempore quo ipse fuit hereticus, be–Salarium V solidorumCurrency: 5 shillings Marginal note in the left margin–be quolibet mense et aliquando de XV diebus in XVRepeated duration: 15 days ibat ad sectam. Et duabus vicibus quando fuit ad sectam de La CostazLanguage change: French, recepit a magistro suo quinque solidosCurrency: 5 shillings qualibet vice ultra quatuor [florenos]Omission, restored by analogybf renensesIn the original: renenCurrency: 4 guilders of Rheintal jam per eum receptos prima vice qua fuit ad sectam, ut predixit. In quaquidem secta de La CostazPlace: Language change: French vidit et cognovit supra nominatos.

Item in secta de La ChevalierePlace: cognovit et vidit Petrum SymonPerson: de CojonayPlace: supra BlonayPlace: et quendam vocatum Petit Jan GuygnyetPerson: des TyeullieresPlace: Language change: [Nicht übersetzt: id, Sprache: en]. Et ulterius non fuit interrogatus, sed remissus post prandium ad se melius advisandum, etcAbbreviation.

[p. 322]Page break

22 avril 1482, plus tard

Alia repetitio

Eadem die lune post prandiumDate of origin: 22.4.1482 constitutus coram eodem domino viceinquisitore supra nominatus Antonius VernexPerson: in camera castri supra mentionata, qui per dominum viceinquisitorem interrogatus si premissa per eum confessata essent vera, dixit et respondit quod ita ; asserens se illa vele manutenere coram omni populo.

Et ulterius idem dominus viceinquisitor eundem bg AntoniumPerson: interrogavit si ipsi heretici equaliter ab eorum magistro diligiturCorrected from: diligunturbh in secta, dixit quod non, quia unus ratione maioris obedientie prediligitur altero.

Interrogatus si ipsi habeant locum proprium ad invocandum demonem, qui dixit quod sic.

Interrogatus per que verba ipsi invocant eundem demonem dum volunt loqui cum ipso, dixit quod ille qui habet potestatem invocandi et loquendi secum, invocat eum dicendo : « brucoz ».

Interrogatus si ipse unquam invocaverit eundem demonem magistrum suum, dixit quod non, quia non venisset bi–Invocatio demonis ad habendum consilium pro negotiisMarginal note in the left margin–bi pro eo, attenta quod ipse non erat de majoribus nec de illis qui habent potestatem invocandi et faciendi venire. Sed dum ipse volebat loqui cum magistro suo, Petrus PratoPerson: , qui erat magister suus et certorum aliorum hereticorum in secta, quiCorrection above the line, replaces: acbj per eum se regebant, invocabat ipsum demonem, quia non omnes heretici habent potestatem invocandi ; ipseque Petrus PratoPerson: , ad requestam ipsius AntoniiPerson: semel invocavit demonem. Quo invocato et ipso comparenti, idem AntoniusPerson: petiit eidem si lucraretur quandam vineam jacentem in vinoblio ViviaciPlace:  ; de qua erat differentia inter ipsum AntoniumPerson: et quendam Henricum MyllyPerson: de Turre de PeylPlace: . Quiquidem dyabolus sibi dixit et promisit quod ipse lucraretur ipsam vineam prout et bk–lucratus fuitCorrection inline, replaces: fecit–bk.

bl–PromissioMarginal note in the left margin–bl Item confitetur quod dyabolus promititNotable spelling eis dare pecunias in certis terminis, secundum opera et servicia que ipsi faciunt. Et ipsemet AntoniusPerson: recepit aliquando de quindecim diebusRepeated duration: 15 days vel de octo diebusRepeated duration: 8 days quinque solidosCurrency: 5 shillings .

[p. 323]Page break

bm–ComplicesMarginal note in the left margin–bm Item confitetur se vidisse in secta de La CostazPlace: Language change: French JohannetamPerson: relictam Johannis MabivellePerson: parrochie Sancti Martini VaudiPlace: .

Item confitetur quod dum ipsi heretici sunt in secta, ipsi habitant cum mulieribus more brutorum et ordine retrogrado. Et ipsemet habitavit cum quadam GlaudiaPerson: uxore Johannis RiddamPerson: parrochie Sancti Martini VaudiPlace: , que erat eius amasia. Quam GlaudiamPerson: ipse vidit et cognovit pluries in secta La CostazPlace: Language change: French.

Item confitetur quod qui majora mala faciunt, magis bn–HonoresMarginal note in the left margin–bn honorantur in secta a dyabolo, et sunt magistri aliorum ; quia dum ipsi sunt in secta, quilibet narrat malum quod fecit. Quiquidem AntoniusPerson: asserens se nil aliud scire, fuit redductus ad carceres ad se magis advisandum, presentibus in premissis quibus supra testibus.

24 avril 1482

Alia repetitio

Die mercurii post festum Sancti GeorgiiPerson: Date of origin: 24.4.1482 in camera antedicta coram prefato domino viceinquisitore constitutus prenominatus Antonius de VernexPerson: , qui per eundem dommum viceinquisitorem iterum interrogatus si per eum confessata essent vera, illa esse et fuisse vera dixit et eius mediante juramento affirmavit ; dicens ulterius ad sui memoriam reduxisse, bo–ComplicesMarginal note in the left margin–bo quod in secta de La ChevalierePlace: vidit Johannem CuanetPerson: filium Petri CuanetPerson: de La ChevalierePlace: , quem vidit bis in ipsa secta necnon et Petrum PratoPerson: , Johannem ThomassetPerson: et Johannem EscuyerPerson: de TartrauxPlace: , et alios quos non cognovit.

Item in secta de La CostazPlace: Language change: French vidit et cognovit bp–ComplicesMarginal note in the left margin–bp quandam mulierem dictam MalliardePerson: , et Johannem CardinalPerson: filium Guillelmi CardinalPerson: parrochie Sancti Martini VuaudiPlace: . Quem Johannem CardinauxPerson: ipsa MalliardezPerson: posuit ad sectam, ipseque AntoniusPerson: fuit presens quando ipse JohannesPerson: fecit homagium diabolo. Et erat eius amasia ipsa MalliardePerson: bq.

[p. 324]Page break

Item confitetur quod dicta MalliardePerson: semel retullit in secta de La CostazPlace: Language change: French quod ipsa cum adjutorio sui magistri interfecerat unum bovem qui erat VuillelmiIn the original: Vuilli de VernexPerson: .

Item confitetur quod dyabolus dat eisdem hereticis certam rem nigram ad similitudinem crinium ad ponendum intra comam equorum vel aliarum bestiarum, ad finem ut lupus non eisAddition above the linebr noceat neque commedat eos. Et ille equus sive illud animal qui portat hoc, est custos aliorum animalium, adeo quod lupus non audet eos apropinquareNotable spelling. Et ipse semel hoc vidit facere Petro PratoPerson: , ipse tamen AntoniusPerson: numquam fecit.

bs–Quomodo dyabolus juvat eosMarginal note in the left margin–bs Item confitetur quod aliquotiens quando currus suus ducendo vinum vel aliquid aliud erat arremblatus, ipse solum dicebat : « Hay, de par le dyable, hayLanguage change: French », et immediate equi trahebant ita velociter ac si nichil duxisset, dicens quod magister suus se ponebat ad rotas et faciebat ambulare currum.

Item confitetur quod in secta de La CostazPlace: Language change: French vidit et cognovit bt–ComplicesMarginal note in the left margin–bt PerrissonamPerson: uxorem Johannis PratoPerson: parrochie Sancti Martini VaudiPlace: , et Johannem FlaschatPerson: de MonsPlace: parrochie de MollensPlace: .

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, magister eorum sepe mutatur in speciemNotable spelling lupi et cati, et non se demonstrat in forma hominis nisi bu magistris secte.

Item confitetur quod dum gallus cantatDuration: morning, quando ipsi sunt in secta, dyabolus dicit eis ut recedant in nomine dyaboli. Et ipsemet dyabolus amplius non comparet.

Interrogatus si veniendo a secta ipsi possunt iterum revenire supra baculum, sicut et yverant et ita cito, qui dixit quod non aliquando, videlicet post gallicantumDuration: morning ipsi veniunt pedes, sed si veniant ante gallicantum, ipsi possunt venire supra baculum.

bv–ConcultatioMarginal note in the left margin–bv Item confitetur quod fuit annus in PascaTerm: ipse retinuit corpus ChristiTerm: in ore suo et postquam fuit extra cimiterium, spuit illud in terram et ibi dimisit.5

[Signature:] Georgius BrunetiPerson:
Notarial sign

[p. 325]Page break

[p. 326]Page break

24 avril 1482, plus tard

Sententia diffinitivaTerm: contra Antonium de VernexPerson: de ChesallesPlace: Centered

In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos frater Johannes BlanchetiPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , heretice pravitatis in diocesi LausannensiPlace: viceinquisitor per reverendum patrem fratrem Thoma GogatiPerson: , eiusdem ordinis, in LausannensiPlace: , GebennensiPlace: et SedunensiPlace: dyocesibus generalem inquisitoremTerm: specialiter deputatus et judex in hac parte, per tenorem informationum et processuum contra te Antonium de VernexPerson: de ChesallesPlace: parrochie Sancti Martini VuaudiPlace: LausannensisPlace: diocesis inquisitum, necnon per tuam confessionem propriam per te judicaliter coram nobis factam et pluries repetitam et per notarium publicum subscriptum in scriptis fideliter reddactam, luculenter comperimus te supradictum AntoniumPerson: ex tua malicia et perverso proposito detestabile crimen heresis dampnabiliter commisisse, videlicet Deum omnipotentem, beatam virginem MariamPerson: et totam Trinitatem infideliter abnegasse et ab eis penitus recessisse, propterea dyabolo, humani generis inveterato inimico, tibi in forma unius cati grisi apparenti homagium et reverenciam fecisse et exhibuisse, ipsum in posteriori sui conficti corporis parte deoscullasse, et eidem demoni in eius obsequium unciam tui parvi digiti manus tue dextre bw et certa animalia dedisse, et eundem demonem in tuum dominum et magistrum recepisse, pluraque alia et auditu abhorrenda crimina, que, ne pias aures offendat, subticentur, commisisse et perpetrasse, ac in synagogis demonum et hereticorum per multa annorum curricula in eisdem criminibus detestabiliter insurduisse ; nolentes igitur hanc culpam remanere impugnitam, ne is, qui nequam est nequior fiat propter intollerabilitatem scelerum, participatoque consilio cum libris et peritis in jure canonico et civili ac scripturis sacris ; [p. 327]Page breakChristiPerson: nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, solum Deum pre occulis habentes, non declinantes plus a dextris quam a sinistris, sed equo liberamine librantes nosque pro tribunali sedentes more majorum nostrorum, per hanc nostram diffinitivam sententiam quam ferimus in hiis scriptis, dicimus, pronunciamus, declaramus, sententiamus, bx–et etCorrected from: et–bx diffinimus by et condepnamus te Antonium de VernexPerson: presentem fuisse et esse hereticumTerm: , ydolatramTerm: , appostatamTerm: et membrum putridumCorrection inline, replaces: pud[ridum]bz, impenitentem et pertinacem, te propterea brachio seculariTerm: et eius potestati relinquendum esse, duximus et relinquimus per presentes, rogantes propterea eandem secularem potestatem affectione majori qua possumus, ut citra mortem sanguinis effusionem et membrorum mutillationem sua circa te moderetur sententia.
Et ulterius eadem nostra diffinitiva sententia dicimus, pronunciamus et declaramus omnia bona que habes et habere potuistis a tempore commissi criminis usque nunc fore et esse confiscata, et, que confiscata pronunciamus et declaramus prout jura volunt dividenda. In nomine Patris, etcAbbreviation.

[p. 328]Page break

[p. 329]Page break

[p. 330]Page break

[p. 331]Page break

[p. 332]Page break

Notes

  1. Corrected from: concernentibus.↩
  2. Corrected from: se.↩
  3. Deletion by strikethrough: d[ixit].↩
  4. Deletion by strikethrough: de.↩
  5. Deletion by strikethrough: dict[us].↩
  6. Omission, restored by analogy.↩
  7. Marginal note in the left margin.↩
  8. Deletion by strikethrough: fuit.↩
  9. Corrected from: quatenus.↩
  10. Correction inline, replaces: audiendu.↩
  11. Marginal note in the left margin.↩
  12. Correction inline, replaces: ViviacumPlace: .↩
  13. Correction overwritten, replaces: n.↩
  14. Correction above the line, replaces: de quo tamen non recordatur.↩
  15. Deletion by strikethrough: bonum.↩
  16. Addition on the bottom by insertion mark.↩
  17. Deletion by strikethrough: de.↩
  18. Marginal note .↩
  19. Correction above the line, replaces: CostazPlace: .↩
  20. Marginal note in the left margin.↩
  21. Deletion by strikethrough: de eidem cato fecit homagium et.↩
  22. Marginal note in the left margin.↩
  23. Marginal note in the left margin.↩
  24. Deletion by strikethrough: unia.↩
  25. Deletion by strikethrough: s.↩
  26. Deletion by strikethrough: quam.↩
  27. Marginal note in the left margin.↩
  28. Correction inline, replaces: Renenses.↩
  29. Marginal note .↩
  30. Correction overwritten, replaces: d.↩
  31. Omission, restored by analogy.↩
  32. Corrected from: executionem.↩
  33. Marginal note in the left margin.↩
  34. Deletion by strikethrough: d[ixit].↩
  35. Addition above the line by insertion mark.↩
  36. Correction inline, replaces: quam interfecerunt et morti tradiderunt.↩
  37. Deletion.↩
  38. Correction above the line, replaces: portando.↩
  39. Deletion by strikethrough: sic mortuam.↩
  40. Marginal note in the left margin.↩
  41. Deletion by strikethrough: tradi.↩
  42. Addition on the right margin".↩
  43. Marginal note in the left margin.↩
  44. Addition inline in another hand.↩
  45. Marginal note in the left margin.↩
  46. Deletion by strikethrough: videlicet.↩
  47. Marginal note in the left margin.↩
  48. Marginal note in the left margin.↩
  49. Deletion by strikethrough: quod.↩
  50. Correction inline, replaces: et.↩
  51. Marginal note in the left margin.↩
  52. Deletion by strikethrough: sed.↩
  53. Addition above the line.↩
  54. Addition on the left margin by insertion mark.↩
  55. Correction above the line, replaces: tres.↩
  56. Deletion by strikethrough: et sectam de MonseronPlace: 4 prope CursilliePlace: .↩
  57. Marginal note in the left margin.↩
  58. Omission, restored by analogy.↩
  59. Deletion by strikethrough: e[undem].↩
  60. Corrected from: diliguntur.↩
  61. Marginal note in the left margin.↩
  62. Correction above the line, replaces: ac.↩
  63. Correction inline, replaces: fecit.↩
  64. Marginal note in the left margin.↩
  65. Marginal note in the left margin.↩
  66. Marginal note in the left margin.↩
  67. Marginal note in the left margin.↩
  68. Marginal note in the left margin.↩
  69. Deletion by strikethrough: illa.↩
  70. Addition above the line.↩
  71. Marginal note in the left margin.↩
  72. Marginal note in the left margin.↩
  73. Deletion by strikethrough: in specie.↩
  74. Marginal note in the left margin.↩
  75. Deletion by strikethrough: dedi[sse].↩
  76. Corrected from: et.↩
  77. Deletion by strikethrough: te.↩
  78. Correction inline, replaces: pud[ridum].↩
  1. Le château d’OronPlace: se trouve à Oron-le-ChâtelPlace: .↩
  2. La MionnaPlace: ou MionnazPlace: est un ruisseau qui descend des hauteurs de Saint-MartinPlace: et qui se jette dans la BroyePlace: .↩
  3. A rapprocher de GrabrierPerson: , nom du démon mentionné dans le procès de Jean GallotPerson: en 1484Date: 1484 (ACV, Ac 29, p. 337, 338).↩
  4. L’interrogatoire s’arrête ici.↩