check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 19-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 19-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron

1482 April 17 – 24. Château d’Oron

Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron, comparait le 17 avril 1482 devant le vice-inquisiteur [et représentant de l’évêque de Lausanne] Jean Blanchet, au château d’Oron. Au cours de cette première audience, il admet connaître deux hérétiques. Le 19 avril, après la troisième monition, il avoue et dénonce un troisième homme. Le lendemain, et suite à la quatrième monition, Antoine se rétracte devant la cour. Ce même jour, le procureur de la foi, Étienne Ginod, demande la sentence interlocutoire afin de soumettre l’inculpé à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour et exécutée immédiatement par les officiers du châtelain d’Oron. Antoine poursuit alors ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Après un bref délai, l’instruction reprend le 22 avril avec la rétractation de l’inculpé, suivie d’une deuxième séance de torture, après laquelle il poursuit ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Le 24 avril, l’inculpé ratifie ses aveux et dénonce six autres personnes (4 hommes et 2 femmes). Au total, 17 personnes (11 hommes et 6 femmes) sont dénoncées par Antoine de Vernex. La sentence est rendue par la cour [ce même jour]. L’accusé est condamné à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être puni avec modération, sans effusion de sang ou mutilation des membres.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès contre Antoine de Vernex se trouve aux pages 313 à 327 du registre Ac 29. La page 325 ainsi que les cinq dernières pages de l’ancien dossier (p. 328–332) ont été laissées en blanc. Le procès-verbal à proprement parler commence à la page 313 et se termine à la page 324 ; la copie de la sentence finale occupe les pages 326 et 327.

La page de garde de l’ancien dossier correspond à la première page du procès-verbal. Ce n’est qu’au dos de la dernière page de l’ancien dossier que nous trouvons une note faisant allusion aux noms de personnes dénoncées, qui doit être attribuée à la même main anonyme que les deux notes dorsales de l’ancien « dossier Poesiouz ».

Hormis la copie de la sentence finale, qui n’est pas signée et qui provient elle aussi d’une main inconnue, les actes du procès sont tous rédigés par le notaire Georges Brunet. Il est également l’auteur d’une note illisible qui se trouve en bas de la page 315, à droite, perpendiculairement aux deux dernières lignes du texte.

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin:] 1482

Processus inquisitionalis ex mero inquisitionis
officio instante procuratore fideiTerm: , formatus
contraCentered
Antonium de VernexPerson: de ChesallesPlace: supra HoronsPlace:
LausannensisPlace: diocesis.


Anno Domini millesimo IIIIC LXXX secundo, die vero mercurii
decima septima mensis aprilis
Date of origin: 17.4.1482
, coram venerabili fratre Johanne
Blancheti
Person:
ordinis PredicatorumOrganisation: , in dyocesi LausannensiPlace:
viceinquisitoreTerm: auctoritate apostolica specialiter deputato, constitutus
in castro de HoronsPlace of origin: 1 supranominatus Antonius de VernexPerson:
de heresis crimineTerm: accusatus et diffamatusTerm: . Quiquidem AntoniusPerson:
ad mandatum prefati domini viceinquisitoris juravit super
sanctis Dei euvangeliis dicere, recognoscere et respondere
puram et meram veritatem de et super interrogatoriis
sibi fiendis et fidem catholicam ac crimen heresis concernenCorrected: concernentibusa, etcAbbreviation.

Deinde idem dominus viceinquisitor prefatum Antonium VernexPerson:
presentem et audientem monuit canonice in forma
juris et eundem advisavit de salute anime sue et quod
Ecclesia est misericors nec claudit gremium reddeunti.

Post modo eundem Antonium VernexPerson: interrogavit de causa
sue detentionis ; qui respondit et dixit quod ipse intellexit
ab illis qui eundem ceperunt, quod ipsi capiebant eum
pro fide et ad causam heresisTerm: .

Interrogatus si sit hereticus et sciat opera que faciunt heretici,
dixit quod non.

Interrogatus si sciat et credat aliquos esse hereticos, qui eius
mediante juramento respondit quod nescit si sint vel non sint
heretici.

Interrogatus si sciat tam per ipsumCorrected: seb quam per alium se fuisse et esse accusatus
in aliquibus hereticorum processibus, qui respondit quod non.
[p. 314]Page break

Interrogatus si unquam fuit sibi improperatum crimen heresis et
ad causam illius diffamatus c, qui dixit quod sic, per plures
personas.

Interrogatus de tempore d huiusmodi diffamationis dixit quod
sunt circa octo anniDate: 1474 ; et quia talis diffamatio contra
eum laborabat, fuit – jam diu est – captus et carceribus
castri de PallesieuxPlace: mancipatus. Sed quia nichil fuit
in eo compertum de huiusmodi crimine heresis, fuit liberatus.

Interrogatus si habeat malivolos aliquos, qui dixit quod sic,
videlicet e JobAbbreviation et dictum maiorTerm: de HoronsPlace: , nec credit
alios habere nec habuisse.

Interrogatus si unquam conversatus fuit cum aliquibus
hereticis sive qui fuerint convicti de heresi, qui respondit quod
sic, videlicet cum Johanne ThomassetPerson: et Thoma de MediavillaPerson: ,
non tamen sciebat ipsos esse hereticos.

Interrogatus de locis in quibus cum eisdem conversatus fuit,
dixit quod diversis in locis, eundo ad foros tam ViviaciPlace:
quam alibi. Et ulterius non fuit interrogatus, sed ad
carceres redductus, etc.Abbreviation, presentibus in premissis nobili [viro]Omission, restored by analogyf Petro
Gervasii
Person:
, Johanne JolivetiPerson: et Richardo ChassotPerson: .

g–Secunda monitioMarginal note in the left margin–g Die jovis post Dominicam de QuasimodoTerm: XVIII mensis predicti
aprilis
Date of origin: 18.4.1482
, coram prefato domino viceinquisitore in stuphaTerm:
castri de HoronsPlace of origin: constitutus supra nominatus AntoniusPerson: h,
qui per eundem dominum viceinquisitorem fuit monitus secundo
et pro secunda monitione, eidem presentando misericordiam
Ecclesie, si et quatinusCorrected: quatenusi vellet absque torturaTerm: confiteri crimen
heresis per eum, ut asseritur, commissum. Quiquidem AntoniusPerson:
dixit et respondit se non esse hereticum nec velle
illud crimen, quod numquam commisit, confiteri. Et tunc
prefatus dominus viceinquisitor eundem AntoniumPerson: redduci
fecit ad carceres et eidem assignavit ad diem
crastinam
Date: 19.4.1482
, ad j–se advisandumCorrection inline, replaces: audiendu–j et recipiendum
tertiam monitionem, etcAbbreviation., presentibus quibus supra.
[p. 315]Page break

Alia repetitio cum tertia monitioneCentered


Anno quo supra die vero veneris decima nona
mensis aprilis
Date of origin: 19.4.1482
in quadam camera castri de HoronsPlace of origin: coram
prefato domino viceinquisitore constitutus prenominatus
Antonius VernexPerson: , quem ipse dominus viceinquisitor monuit
tercio et pro tercia monitione canonica, offerendo sibi
misericordiam Ecclesie, rogando eundem ut vellet sine
tortura recognoscere reatum suum. Quiquidem AntoniusPerson:
dixit et respondit se velle realiter et veraciter confiteri de
huiusmodi heresis crimine, requirendo prout et requisivit graciam
et misericordiam Ecclesie.
Deinde eius mediante juramento
k–Tempus quo intravit sectamTerm: Marginal note in the left margin–k dixit et confessus fuit quod sunt circa decem anniDate: 1472, ipse
Antonius VernexPerson: causantibus certis differenciis inter eum
et dictum mayor de HoronsPlace: existentibus, ipse erat valde
melencolicusTerm: et tristis. Et dum semel ipse iret apud
BlonayPlace: Correction inline, replaces: ViviacumPlace: l pro certis suis negociis unacum Johanne
Thomasset
Person:
cum quo habebat amicitiam, ipse AntoniusPerson:
eandam suam tristiciam et melencoliam ipsi Johanni
Thomasset
Person:
narravit, asserendo quod si aliquo modo
posset se de eodem maior vindicare, ipse se vindicaret.
Et tunc ipse Johannes ThomassetPerson: eidem AntonioPerson: dixit
quod si vellet sibi credere, ipse vindicaretur ab eodem.
Et nichil ulterius de eadem materia fuit inter eos tunc
locuCorrection overwritten, replaces: nmtum.
Successive quadam alia die, de qua non
recordatur, ipse AntoniusPerson: , Johannes ThomassetPerson: et
Petrus PratozPerson: se simul reperierunt in certo loco n–domus dicti AntoniiPerson: Correction above the line, replaces: de quo
tamen non recordatur
–n. Quiquidem ThomassetPerson: et PratoPerson:
dixerunt eidem quod si ipse AntoniusPerson: non vellet eos accusare
et vellet eis credere et facere sicut ipsi faciebant, quod
ipse AntoniusPerson: haberet multa bona et de inimicis suis
vindicaretur, et maxime de dicto maior. Et tunc
ipse AntoniusPerson: eisdem promisit fidem necnon et dare
ipsis tres cuppas frumentiVolume: 3 köpfe wheat ad finem ut eum vindicarent
de dicto maior. Quas tres cuppas frumentiVolume: 3 köpfe wheat ipse AntoniusPerson:
eisdem ThomassetPerson: et PratoPerson: solvit, ipsique dixerunt quod
dicto maior dederunt unum malum morsum,
adeo quod de tribus annis futuris non faceret o
malum eidem AntonioPerson: , p–dicentes eidem AntonioPerson: quod postquam ipse biberat cum eis, moriretur.
Et hoc fuit in domo dicti maior.
Addition on the bottom by insertion mark
–p Et tunc ipsi declaraverunt [p. 316]Page break
eorum crimen et heresim ipsi AntonioPerson: , ac certam diem
captaverunt inter se ad eundum simul ad sectam.

Interrogatus si postea dicti ThomassetPerson: et PratoPerson: dederunt q
ipsi maior malum morsum quod promiserunt, dixit
quod sic.
Et tandem dictus Johannes ThomassetPerson: ipsum
Antonium VernexPerson: quadam die jovis, sunt ultra
octo anni
Date: Thursday, 1474
, duxit ad sectam, ad locum quemdam,
r–Locus secteMarginal note –r qui vocatur La ChevalierePlace: Correction above the line, replaces: CostazPlace: s subtus montem de BlonayPlace: .
Et ibidem invenerunt certas personas necnon et
apparuit ibidem dyabolusTerm: in forma unius catiTerm: grisi,
habentis cornua. Et tunc Johannes ThomassetPerson:
t–homagiumMarginal note in the left margin–t dixit ipsi AntonioPerson:  : « Iste est magister meus, cui opportet
quod tu facias homagiumTerm: , et tu habebis multa bona,
uti pecunias et animalia in habundantia, ac habebis de
quibuscumque tuis inimicis vindictam »
. Quiquidem
Antonius VernexPerson: u
eidem cato fecit homagium eundem deobsculando in
fine caude.
Deinde negavit Deum, virginem
v–Negatio DeiMarginal note in the left margin–v MariamPerson: et totam Trinitatem, ipseque Johannes ThomassetPerson:
dixit eidem AntonioPerson: quod erat neccesse ut daret eidem
dyabolo unum ex suis membris. Qui AntoniusPerson: dedit
w–TributumMarginal note in the left margin–w unam x onciam sui y digiti parvi manus sue
dextre. Quam onciam dyabolus tetigit cum pata sua
et sibi fecit malum. Et adhuc videtur cicatrix z
in eodem digito.

Interrogatus si tunc dyabolus se mutaverit in aliam
speciem quam cati, dixit quod non pro illa vice.

Item confitetur quod demonTerm: dedit eidem pro introitu
aa–SalariumMarginal note in the left margin–aa suo quatuor ab–florenos renensesCorrection inline, replaces: Renenses–ab in auroCurrency: 4 guilders of Rheintal, quos
ipse AntoniusPerson: et JoJohannes ThomassetPerson: exposuerunt et biberunt
in tabernis.

ac–TributumMarginal note –ac Item confitetur quod quadam alia vice tradidit Johanni
Thomasset
Person:
unum vitulum ad portandum ad sectam,
quia illumCorrection overwritten, replaces: dad dedit diaboloTerm:  ; quiquidem ThomassetPerson:
illum vitulum portavit.

Item et quadam alia vice unam vacham quam etiam dedit
dyaboloTerm: in signum tributi. Et ulterius non fuit
interrogatus sed fuit redductus ad carceres ; presentibus
quibus supra.
[p. 317]Page break

Alia repetitio cum quarta monitione et
sententia interlocutoriaTerm:


Anno quo supra die vero sabbati vicesima predicti
mensis aprilis
Date of origin: 20.4.1482
coram prefato domino viceinquisitore
in loco supradicto constitutus prefatus Antonius
Vernex
Person:
 ; qui per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus
si premissa confessio per eum facta esset vera, qui eius
mediante juramento dixit et respondit quod per eum
confessata non sunt nec fuerunt vera et quod ipse
tamquam male advisatus illa confessus fuerat
et quod ipse numquam fuit nec est hereticus.

Qua variatione et confessionis negatione per venerabilem fratrem
Stephanum GinodiPerson: orthodoxe fidei procuratorem audita,
comparuit ipse dominus procurator fidei et per eundem
dominum viceinquisitorem, visa huiusmodi variatione et
negatione super huiusmodi processu, [petit]Omission, restored by analogyae interloqui ac ipsum
AntoniumPerson: ad torturam condempnari, donec et
quousque veritas ab eius ore habeatur.

Quibus comparitione et petitione sic factis, visa et
attenta huiusmodi negatione, prefatus dominus viceinquisitor
suam sententiam interlocutoriam contra eundem AntoniumPerson: tullit
et promulgavit in hunc qui sequitur modum :

ChristiPerson: nomine invocato, per hanc nostram sententiam interlocutoriam
quam de juris peritorum consilio ferimus in hiis scriptis,
dicimus, promulgamus et declaramus : visis et attentis
diffamationibus, accusationibus, variationibus ac
perjuriis contra te, Antonium de VernexPerson: laborantibus,
te fore et esse torquendum et torture subici debere,
donec et quousque veritas a tuo ore habeatur,
citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem
et membrorum mutillationem, de quibus expresse
protestamur, executionem huiusmodi nostre sententie interlocutorie
nobili Petro GervasiiPerson: castellanoTerm: de OronsOrganisation: committentes,
presentibus supra nominatis
[p. 318]Page breakQuasiquidem sententia interlocutoria sic, ut permittitur, lata et
promulgata, prefatus fidei procurator petiit predictum
castellanum illam exequi et executiomCorrected: executionemaf demandari.
Quiquidem AntoniusPerson: fuit ad locum torture ductus,
conligatus et in altum tractus. Rogavit ut
deponeretur, asserens se velle dicere et recognoscere puram
et meram veritatem. Qui depositus et ad cameram
redductus confessus fuit, ratifficando et approbando
jam premissa per eum confessata, quod sunt circa
decem vel duodecim anni
Date: 1.1.1470 – 31.12.1472
quibus intravit sectam
hereticorum et fecit homagium dyabolo modo, forma
et loco premissis, ibidemque negavit Deum, virginem MariamPerson:
et totam Trinitatem.

ag–MaleficiumTerm: Marginal note in the left margin–ag Interrogatus que maleficia ipse AntoniusPerson: a tempore
quo ipse intravit sectam commisit et fecit, ah qui
dixit et confessus fuit quod quadam vice, certa die
de qua non bene recordatur, ai–sunt circa quatuor anniDate: 1478Addition above the line by insertion mark–ai, ipse et Petrus
Prato
Person:
iverunt ad domum Cuaneti de SaubozPerson: ,
de nocteDuration: night, ad finem interficiendiTerm: unam parvam filiam
quam habebat in cunalibus, et aj–ipsam tamen non interfeceruntCorrection inline, replaces: quam interfecerunt
et morti tradiderunt
–aj.
ak–Interrogatus per quem locum intraverunt dictam
domum sive cameram in qua erat ipsa filia,
dixit quod per fenestram, ipseque Petrus PratoPerson:
intravit primus et ipse AntoniusPerson: secundus.
Et quedam mulier, vocata La PerryerePerson: , que erat
cum eis, intravit etiam dictam cameram ;
ipsamque filiam cum manibus suis tangendo super
renes interfecerunt. Que filia solum fecit unum cryLanguage change: French.
Interrogatus ad quem finem ipsam filiam interfecerunt,
dixit et respondit quod ad finem illam portandi
ad sectam.–ak Non tamen illam portaverunt,
quia mater filie se excitavit et tussivit, et
quia audiverunt quod ipsa non dormiebat
recesserunt absque al–faciendo moriCorrection above the line, replaces: portando–al ipsam filiam. am
[p. 319]Page break

an–MaleficiumMarginal note in the left margin–an Item confitetur quod sunt circa quinque anniDate: 1477, ipse et
Petrus PratoPerson: interfecerunt unam filiam que erat
Glaudio TabussetPerson: .

Interrogatus de modo per quem, dixit quod dictus
PratoPerson: ao misit et posuit in os ipsius filie
modicum de suo unguento, et immediate post fuit
mortua.

Interrogatus si hoc fecerint de die sive de nocte, dixit
quod de dieDuration: day.

Interrogatus de loco, dixit quod in domo ap–Petri FranceysPerson: de HoronsPlace: Addition on the right margin"–ap.

Interrogatus si illam filiam portaverunt ad sectam, dixit
quod non. Sed illam dumtaxat interfecerunt ex eo quia
dictus Glaudius TabussetPerson: faciebat eis plurima
mala.

aq–MaleficiumMarginal note in the left margin–aq Item confitetur quod ipse AntoniusPerson: et Petrus PratoPerson:
destruxerunt unam vacham que erat Petri ReybatPerson: .
Et hoc fecerunt, sunt circa quatuor anniDate: 1478, tangendo
eam cum eorum baculoTerm: uncto unguentoTerm: quod
dyabolus tradiderat eis, ex eo quia volebant
eidem PetroPerson: malum. De loco dixit quod in pascuis
ar–de la FronterePlace: Language change: French sive ClausesPlace: Addition inline in another hand–ar.

as–DonatioMarginal note in the left margin–as Item ulterius confitetur quod tradidit tres cuppasVolume: 3 köpfe wheat
frumenti Johanni ThomassetPerson: et Petro PratoPerson: ad
finem ut darent mortem dicto maior de HoronsPlace:
prout et fecerunt at eo modo, videlicet quod ipsi duo
yverantNotable spelling ad bibendum ad domum dicti maior et
bibendo sibi presentaverunt cupam vini ad bibendum,
in qua posuerant venenum. Qui maior bibit et
inde fuit mortuus.

Interrogatus de loco in quo tenent sectam, dixit
quod En la CostazPlace: Language change: French ultra MyonnazPlace: Language change: French2.

Interrogatus a quo tempore non fuit in secta, dixit
quod a festo Sancti MartiniPerson: Date: 11. November yemalis citra quo tempore
fuit ad dictam sectam. Et in eadem vidit et [p. 320]Page break au–ComplicesMarginal note in the left margin–au cognovit Petrum PratoPerson: , Henricum GrantPerson: de PontPlace:
parrochie Sancti Martini VaudiPlace: , La PerrierePerson: Language change: French, Johannetam AsteryPerson: et
Jaquetum SonguePerson: , et plures alios quos non
cognovit.

av–Baculus cum piscideTerm: Marginal note in the left margin–av Interrogatus de modo per quem ipse ibat ad sectam,
dixit quod dyabolus dederat sibi unum baculum
et certum unguentum cum quo illum ungebat.
Deinde ascendebat supra, dicendo hec verba :
« Vaz, de part le dyable, vazLanguage change: French ». Et immediate ipse erat
in loco secte. Quem baculum et unguentum Petrus
Prato
Person:
habet et custodit.

Item confitetur quod eius magister vocabatur GrabierPerson: 3.

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, ipsi
commedunt carnes que non sunt bone et
prout sibi videtur, sunt carnes humaneTerm: vel
silvestres.

Item confitetur quod in secta est ignis perseusTerm: et turpis.

Interrogatus de quo fit ille ignis, dixit cum
lignis. Sed non est talis coloris qualis est ignis
naturalis. Et alia pro tunc noluit confiteri,
petens sibi dare terminum ad se melius
advisandum. Et sic fuit redductus ad carceres,
presentibus quibus supra.

Alia repetitioCentered


Die lune post Dominicam de Misericordia XXII mensis
aprilis
Date of origin: 22.4.1482
, constitutus coram prefato domino viceinquisitore
in loco premisso prefatus AntoniusPerson: qui per prefatum
dominum viceinquisitorem interrogatus si alia vellet
dicere et confiteri quam ultra per eum confessata, qui AntoniusPerson:
dixit et respondit aw sub periculo et damnationeTerm: anime
sue quod per eum confessata non erant necCorrection inline, replaces: etax
umquam fuerunt vera, negans se esse hereticum.
Qua negatione sic facta, procurator fidei ibidem presens [p. 321]Page break
petit, attentis eius variationibus, eum torqueri et
torturam continuari.
Quiquidem AntoniusPerson: ad torturam
ductus ligatusque et ad altitudinem quatuor aut quinque
pedum tractus et aliquantulum ibidem dimissus,
rogavit ut deponeretur et quod ipse diceret puram
et meram veritatem. Qui redductus ad cameram
et per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus,
quare negaverat premissa per eum confessata,
ay–Apparitio dyaboliMarginal note in the left margin–ay dixit quod die veneris novissime lapsa, de nocteDuration: night
intra carceres apparuit sibi dyabolus eius magister,
qui sibi precepit ut negaret omnia que confessus
fuerat et quod nisi faceret malum sibi eveniret.
Et tunc ipse AntoniusPerson: eundem suum magistrum
rogavit ut eum liberaret a carceribus. Qui diabolus
respondit quod non poterat az, et quod ipse AntoniusPerson:
staret firmus in negando confessata, deinde liberaretur ;
ipseque dyabolus prohibuit sibi ne accusaret aliquos,
quia accusando ipse perdebat eos.

Item interrogatus per eundem dominum viceinquisitorem
si premissa per eum confessata sunt vera quiAddition above the lineba dixit quod
sic et bb–illa tamquam male advisatus et ad instigationem dyaboli negavitAddition on the left margin by insertion mark–bb. Et ulterius confessus fuit se fuisse ad duasCorrection above the line, replaces: tresbc sectas,
videlicet sectam de La ChevalierePlace: , sectam de La CostazPlace: Language change: French
subtus PronginPlace: bd.

Item confessus fuit quod a tempore quo ipse fuit hereticus,
be–Salarium V solidorumCurrency: 5 shillings Marginal note in the left margin–be quolibet mense et aliquando de XV diebus in XVRepeated duration: 15 days
ibat ad sectam. Et duabus vicibus quando fuit ad
sectam de La CostazLanguage change: French, recepit a magistro suo quinque
solidos
Currency: 5 shillings
qualibet vice ultra quatuor [florenos]Omission, restored by analogybf renenrenensesCurrency: 4 guilders of Rheintal jam
per eum receptos prima vice qua fuit ad sectam,
ut predixit. In quaquidem secta de La CostazPlace: Language change: French vidit
et cognovit supra nominatos.

Item in secta de La ChevalierePlace: cognovit et vidit
Petrum SymonPerson: de CojonayPlace: supra BlonayPlace: et quendam
vocatum Petit Jan GuygnyetPerson: des TyeullieresPlace: Language change: [Nicht übersetzt: id, Sprache: en].
Et ulterius non fuit interrogatus, sed remissus post prandium
ad se melius advisandum, etcAbbreviation.
[p. 322]Page break

Alia repetitio


Eadem die lune post prandiumDate of origin: 22.4.1482 constitutus coram eodem
domino viceinquisitore supra nominatus Antonius VernexPerson:
in camera castri supra mentionata, qui per dominum
viceinquisitorem interrogatus si premissa per eum
confessata essent vera, dixit et respondit quod ita ;
asserens se illa vele manutenere coram omni populo.

Et ulterius idem dominus viceinquisitor eundem bg AntoniumPerson:
interrogavit si ipsi heretici equaliter ab eorum magistro
diligiturCorrected: diligunturbh in secta, dixit quod non, quia unus
ratione maioris obedientie prediligitur altero.

Interrogatus si ipsi habeant locum proprium ad invocandum
demonem, qui dixit quod sic.

Interrogatus per que verba ipsi invocant eundem demonem
dum volunt loqui cum ipso, dixit quod ille qui
habet potestatem invocandi et loquendi secum, invocat
eum dicendo : « brucoz ».

Interrogatus si ipse unquam invocaverit eundem demonem
magistrum suum, dixit quod non, quia non venisset
bi–Invocatio demonis
ad habendum consilium
pro negotiis
Marginal note in the left margin
–bi pro eo, attenta quod ipse non erat de majoribus nec
de illis qui habent potestatem invocandi et faciendi
venire. Sed dum ipse volebat loqui cum magistro
suo, Petrus PratoPerson: , qui erat magister suus et certorum
aliorum hereticorum in secta, quiCorrection above the line, replaces: acbj per eum se regebant,
invocabat ipsum demonem, quia non omnes heretici
habent potestatem invocandi ; ipseque Petrus PratoPerson: ,
ad requestam ipsius AntoniiPerson: semel invocavit
demonem. Quo invocato et ipso comparenti, idem AntoniusPerson:
petiit eidem si lucraretur quandam vineam jacentem
in vinoblio ViviaciPlace:  ; de qua erat differentia inter ipsum
AntoniumPerson: et quendam Henricum MyllyPerson: de Turre de PeylPlace: .
Quiquidem dyabolus sibi dixit et promisit quod ipse
lucraretur ipsam vineam prout et bk–lucratus fuitCorrection inline, replaces: fecit–bk.

bl–PromissioMarginal note in the left margin–bl Item confitetur quod dyabolus promititNotable spelling eis dare
pecunias in certis terminis, secundum opera et servicia
que ipsi faciunt. Et ipsemet AntoniusPerson: recepit
aliquando de quindecim diebusRepeated duration: 15 days vel de octo diebusRepeated duration: 8 days
quinque solidosCurrency: 5 shillings .
[p. 323]Page break

bm–ComplicesMarginal note in the left margin–bm Item confitetur se vidisse in secta de La CostazPlace: Language change: French
JohannetamPerson: relictam Johannis MabivellePerson:
parrochie Sancti Martini VaudiPlace: .

Item confitetur quod dum ipsi heretici sunt in secta,
ipsi habitant cum mulieribus more brutorum et ordine
retrogrado. Et ipsemet habitavit cum quadam GlaudiaPerson:
uxore Johannis RiddamPerson: parrochie Sancti Martini
Vaudi
Place:
, que erat eius amasia. Quam GlaudiamPerson:
ipse vidit et cognovit pluries in secta La
Costaz
Place:
Language change: French
.

Item confitetur quod qui majora mala faciunt, magis
bn–HonoresMarginal note in the left margin–bn honorantur in secta a dyabolo, et sunt magistri aliorum ;
quia dum ipsi sunt in secta, quilibet narrat malum
quod fecit. Quiquidem AntoniusPerson: asserens se nil
aliud scire, fuit redductus ad carceres ad se
magis advisandum, presentibus in premissis quibus supra testibus.

Alia repetitio


Die mercurii post festum Sancti GeorgiiPerson: Date of origin: 24.4.1482 in camera
antedicta coram prefato domino viceinquisitore
constitutus prenominatus Antonius de VernexPerson: , qui per
eundem dommum viceinquisitorem iterum interrogatus
si per eum confessata essent vera, illa esse et fuisse
vera dixit et eius mediante juramento affirmavit ;
dicens ulterius ad sui memoriam reduxisse,
bo–ComplicesMarginal note in the left margin–bo quod in secta de La ChevalierePlace: vidit Johannem
Cuanet
Person:
filium Petri CuanetPerson: de La ChevalierePlace: ,
quem vidit bis in ipsa secta necnon et Petrum
Prato
Person:
, Johannem ThomassetPerson: et Johannem EscuyerPerson:
de TartrauxPlace: , et alios quos non cognovit.

Item in secta de La CostazPlace: Language change: French vidit et cognovit
bp–ComplicesMarginal note in the left margin–bp quandam mulierem dictam MalliardePerson: , et Johannem
Cardinal
Person:
filium Guillelmi CardinalPerson: parrochie Sancti
Martini Vuaudi
Place:
. Quem Johannem CardinauxPerson: ipsa
MalliardezPerson: posuit ad sectam, ipseque AntoniusPerson: fuit
presens quando ipse JohannesPerson: fecit homagium diabolo.
Et erat eius amasia ipsa MalliardePerson: bq.
[p. 324]Page break

Item confitetur quod dicta MalliardePerson: semel retullit
in secta de La CostazPlace: Language change: French quod ipsa cum adjutorio sui
magistri interfecerat unum bovem qui erat VuilliVuillelmi
de Vernex
Person:
.

Item confitetur quod dyabolus dat eisdem hereticis certam
rem nigram ad similitudinem crinium ad ponendum
intra comam equorum vel aliarum bestiarum, ad finem
ut lupus non eisAddition above the linebr noceat neque commedat eos. Et ille
equus sive illud animal qui portat hoc, est custos
aliorum animalium, adeo quod lupus non audet
eos apropinquareNotable spelling. Et ipse semel hoc vidit facere
Petro PratoPerson: , ipse tamen AntoniusPerson: numquam fecit.

bs–Quomodo dyabolus
juvat eos
Marginal note in the left margin
–bs Item confitetur quod aliquotiens quando currus
suus ducendo vinum vel aliquid aliud erat
arremblatus, ipse solum dicebat : « Hay, de par le
dyable, hay
Language change: French
 »
, et immediate equi trahebant
ita velociter ac si nichil duxisset, dicens
quod magister suus se ponebat ad rotas et
faciebat ambulare currum.

Item confitetur quod in secta de La CostazPlace: Language change: French vidit et cognovit
bt–ComplicesMarginal note in the left margin–bt PerrissonamPerson: uxorem Johannis PratoPerson: parrochie Sancti Martini
Vaudi
Place:
, et Johannem FlaschatPerson: de MonsPlace: parrochie
de MollensPlace: .

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, magister eorum sepe
mutatur in speciemNotable spelling lupi et cati, et non se demonstrat
in forma hominis nisi bu magistris secte.

Item confitetur quod dum gallus cantatDuration: morning, quando ipsi sunt
in secta, dyabolus dicit eis ut recedant in
nomine dyaboli. Et ipsemet dyabolus amplius
non comparet.

Interrogatus si veniendo a secta ipsi possunt iterum
revenire supra baculum, sicut et yverant et ita cito,
qui dixit quod non aliquando, videlicet post gallicantumDuration: morning ipsi
veniunt pedes, sed si veniant ante gallicantum, ipsi possunt
venire supra baculum.

bv–ConcultatioMarginal note in the left margin–bv Item confitetur quod fuit annus in PascaTerm: ipse retinuit corpus
Christi
Term:
in ore suo et postquam fuit extra cimiterium, spuit illud
in terram et ibi dimisit.5

[Signature:] Georgius BrunetiPerson:
Notarial sign
[p. 325]Page break
[p. 326]Page break

Sententia diffinitivaTerm: contra Antonium de
Vernex
Person:
de ChesallesPlace:
Centered


In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et
Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos frater Johannes BlanchetiPerson:
ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , heretice pravitatis in diocesi
LausannensiPlace: viceinquisitor per reverendum patrem fratrem Thoma
Gogati
Person:
, eiusdem ordinis, in LausannensiPlace: , GebennensiPlace: et SedunensiPlace:
dyocesibus generalem inquisitoremTerm: specialiter deputatus
et judex in hac parte, per tenorem informationum et
processuum contra te Antonium de VernexPerson: de ChesallesPlace:
parrochie Sancti Martini VuaudiPlace: LausannensisPlace: diocesis inquisitum,
necnon per tuam confessionem propriam per te judicaliter
coram nobis factam et pluries repetitam et per
notarium publicum subscriptum in scriptis fideliter
reddactam, luculenter comperimus te supradictum
AntoniumPerson: ex tua malicia et perverso proposito detestabile
crimen heresis dampnabiliter commisisse, videlicet Deum
omnipotentem, beatam virginem MariamPerson: et totam Trinitatem
infideliter abnegasse et ab eis penitus recessisse, propterea
dyabolo, humani generis inveterato inimico, tibi in
forma unius cati grisi apparenti homagium et
reverenciam fecisse et exhibuisse, ipsum in posteriori
sui conficti corporis parte deoscullasse, et eidem
demoni in eius obsequium unciam tui parvi digiti
manus tue dextre bw et certa animalia dedisse,
et eundem demonem in tuum dominum et magistrum recepisse,
pluraque alia et auditu abhorrenda crimina, que, ne
pias aures offendat, subticentur, commisisse et perpetrasse,
ac in synagogis demonum et hereticorum per multa annorum
curricula in eisdem criminibus detestabiliter insurduisse ;
nolentes igitur hanc culpam remanere impugnitam,
ne is, qui nequam est nequior fiat propter intollerabilitatem
scelerum, participatoque consilio cum libris et peritis in
jure canonico et civili ac scripturis sacris ;
[p. 327]Page breakChristiPerson: nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium,
solum Deum pre occulis habentes, non declinantes plus a dextris
quam a sinistris, sed equo liberamine librantes nosque pro tribunali
sedentes more majorum nostrorum, per hanc nostram diffinitivam
sententiam quam ferimus in hiis scriptis, dicimus, pronunciamus, declaramus,
sententiamus, bx–et etCorrected: et–bx diffinimus by et condepnamus te Antonium
de Vernex
Person:
presentem fuisse et esse hereticumTerm: , ydolatramTerm: , appostatamTerm:
et membrum putridumCorrection inline, replaces: pud[ridum]bz, impenitentem et pertinacem,
te propterea brachio seculariTerm: et eius potestati relinquendum
esse, duximus et relinquimus per presentes, rogantes
propterea eandem secularem potestatem affectione majori qua
possumus, ut citra mortem sanguinis effusionem et
membrorum mutillationem sua circa te moderetur sententia.

Et ulterius eadem nostra diffinitiva sententia dicimus, pronunciamus
et declaramus omnia bona que habes et habere potuistis
a tempore commissi criminis usque nunc fore et esse confiscata,
et, que confiscata pronunciamus et declaramus prout jura volunt
dividenda. In nomine Patris, etcAbbreviation.
[p. 328]Page break
[p. 329]Page break
[p. 330]Page break
[p. 331]Page break
[p. 332]Page break

Notes

  1. Corrected: concernentibus.
  2. Corrected: se.
  3. Deletion by strikethrough: d[ixit].
  4. Deletion by strikethrough: de.
  5. Deletion by strikethrough: dict[us].
  6. Omission, restored by analogy.
  7. Marginal note in the left margin.
  8. Deletion by strikethrough: fuit.
  9. Corrected: quatenus.
  10. Correction inline, replaces: audiendu.
  11. Marginal note in the left margin.
  12. Correction inline, replaces: ViviacumPlace: .
  13. Correction overwritten, replaces: n.
  14. Correction above the line, replaces: de quo
    tamen non recordatur
    .
  15. Deletion by strikethrough: bonum.
  16. Addition on the bottom by insertion mark.
  17. Deletion by strikethrough: de.
  18. Marginal note .
  19. Correction above the line, replaces: CostazPlace: .
  20. Marginal note in the left margin.
  21. Deletion by strikethrough: de eidem cato fecit homagium et.
  22. Marginal note in the left margin.
  23. Marginal note in the left margin.
  24. Deletion by strikethrough: unia.
  25. Deletion by strikethrough: s.
  26. Deletion by strikethrough: quam.
  27. Marginal note in the left margin.
  28. Correction inline, replaces: Renenses.
  29. Marginal note .
  30. Correction overwritten, replaces: d.
  31. Omission, restored by analogy.
  32. Corrected: executionem.
  33. Marginal note in the left margin.
  34. Deletion by strikethrough: d[ixit].
  35. Addition above the line by insertion mark.
  36. Correction inline, replaces: quam interfecerunt
    et morti tradiderunt
    .
  37. Deletion.
  38. Correction above the line, replaces: portando.
  39. Deletion by strikethrough: sic
    mortuam.
  40. Marginal note in the left margin.
  41. Deletion by strikethrough: tradi.
  42. Addition on the right margin".
  43. Marginal note in the left margin.
  44. Addition inline in another hand.
  45. Marginal note in the left margin.
  46. Deletion by strikethrough: videlicet.
  47. Marginal note in the left margin.
  48. Marginal note in the left margin.
  49. Deletion by strikethrough: quod.
  50. Correction inline, replaces: et.
  51. Marginal note in the left margin.
  52. Deletion by strikethrough: sed.
  53. Addition above the line.
  54. Addition on the left margin by insertion mark.
  55. Correction above the line, replaces: tres.
  56. Deletion by strikethrough: et sectam de MonseronPlace: 4 prope
    CursilliePlace: .
  57. Marginal note in the left margin.
  58. Omission, restored by analogy.
  59. Deletion by strikethrough: e[undem].
  60. Corrected: diliguntur.
  61. Marginal note in the left margin.
  62. Correction above the line, replaces: ac.
  63. Correction inline, replaces: fecit.
  64. Marginal note in the left margin.
  65. Marginal note in the left margin.
  66. Marginal note in the left margin.
  67. Marginal note in the left margin.
  68. Marginal note in the left margin.
  69. Deletion by strikethrough: illa.
  70. Addition above the line.
  71. Marginal note in the left margin.
  72. Marginal note in the left margin.
  73. Deletion by strikethrough: in specie.
  74. Marginal note in the left margin.
  75. Deletion by strikethrough: dedi[sse].
  76. Corrected: et.
  77. Deletion by strikethrough: te.
  78. Correction inline, replaces: pud[ridum].
  1. Le château d’OronPlace: se trouve à Oron-le-ChâtelPlace: .
  2. La MionnaPlace: ou MionnazPlace: est un ruisseau qui descend des hauteurs de Saint-MartinPlace: et qui se jette dans la BroyePlace: .
  3. A rapprocher de GrabrierPerson: , nom du démon mentionné dans le procès de Jean GallotPerson: en 1484Date: 1484 (ACV, Ac 29, p. 337, 338).
  4. L’interrogatoire s’arrête ici.