Processus MargaretePersonne :
relicte Johannis RolyerPersonne : super
crimine heresisTerme : .Aligné à droite
1528,Date : 01.01.1528 – 31.12.1528
Dompni MartiniLieu : 1
Aligné à droite
26 septembre 1528
Sequitur processus et confessio
MargueretePersonne :
seu
MargotPersonne : , relicte quondam
Johannis
RolierPersonne : de
Villario TiercellyniLieu : , parrochie
Dompni
MartiniLieu : , in carceribus reverendorum et venerabilium
dominorum
canonicorumTerme : cathedralis ecclesie
Beate
Marie Virginis LausannensisLieu : , in castro ipsorum
Dompni MartiniLieu d’origine : nullius
dyosesisAinsi,
mancipatamCorrigé de : mancipatea
b–et detentamCorrigé de : et detente–b de et pro crimine heresis. Super
quo casu et in cuius personam, realiter venerabilis
dominus
Franciscus CabaretiPersonne : , regularis canonicus
Sancti Marii LausannensisOrganisation : , – ad requisitionem et
instantiam prefati venerabilis capituli
LausannensisOrganisation : ,
domini temporalis et spiritualis et tam predicte
MargueretePersonne : seu
MargotPersonne : detente quam loci
eiusdem – veluti
inquisitorTerme : , servatis
monitionibusTerme :
debitis precedentibus et aliis divino et humano
jure requisitis, processit modo et forma
subscriptis ; nobili
Johanne CostabilisPersonne : ,
castellanoTerme : Dompni MartiniOrganisation : , parte prefatorum
dominorum canonicorum capituli
LausannensisOrganisation : 2,
dictamCorrigé de : dictac
dominum inquisitorem interrogata modo et
forma inferius descriptis super casu heresis.
Que dicit et recognovit prout sequitur.
*Abréviation, lecture incertaine3
Et primo videlicet quod
sunt viginti aut
triginta anniPériode : 30 années quod dicta
MargueretaPersonne :
seu
MargotPersonne : detenta erat ad locum
appellatum en
Laz Tilliz seu ou ChanozLieu : Changement de langue : français4
ubi erat valde tristis ; et ibi invenit
unum hominem vestitum
nigerCorrigé de : nigrod et pileum etiam
nigerCorrigé de : nigrume. Tunc ille homo dicit eidem
MargueretePersonne :
quod erat
dyabulusTerme : et habebat nomen
GabrielPersonne : :
« Tu es valde tristis ! Quid habes
et quo vadis ? ». Que
MargueretaPersonne : dicit
quod nesciebat quo debebat ire. Tunc ille
homo dyabulus
GabrielPersonne : dicit eidem
MargotePersonne : :
« Tu habes multa mala, ynmo,
si tu velis michi credere, ego faciem te
divitem et dabo tibi quam plurima bona ».
Quequidem
MargueretaPersonne : seu
MargotPersonne : detenta
dicit quod ita crederet. Tunc ille homo eidem
MargueretePersonne : dedit
tres solidos monete
SabaudieUnité monétaire : 3 sols de la Savoie ut sibi videbatur. Postea dicit
eidem
MargotePersonne : detente :
« Te opportet renuntiare
Deum ». Tunc dicta
MargotPersonne : renuntiavit
horeAinsi
sed non corde et dicto demoni fecit
homagiumTerme :
sibi osculando in culo. Et illico quod dicta
MargotaPersonne : fuit in domo sue habitacionis,
posuit dictos
tres solidosUnité monétaire : 3 sols in sua bursa
cum pluribus aliis pecuniis.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
detenta quod ipsa
5, cum pluribus aliis personis
quas non cognoscebat, dictus dyabulus
GabrielPersonne :
ipsam vocavit ad
syetamTerme : seu
sinagogazTerme :
loco appellato
ou ChanozLieu : Changement de langue : français ad
diem jovisPériode : jeudi
de nocte hora assuetaPériode : la nuit. Et dicit dicta detenta
quod sepe tenebant eorum sinagogaz versus
martinetumTerme : Iohannis sinagogaz edam versus
Laz MollietazLieu : Changement de langue : français et alia
synagogaTerme : 6 apud
Laz GolletazLieu : Changement de langue : français7 ac etiam una alia
synagoga eundo contra
Puliee PictetLieu : et
una alia
es CrouxLieu : 8 ; et maxime
tenebant dictas synagogas
die jovisPériode : jeudi noctePériode : la nuit.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta MargotaPersonne :
quod ipsa ibat ad dictas syetas seu
synagogas supra unum baculumTerme : album
quem demomTerme : sibi dederat ; et quando
volebat ire supra dictum baculum, dicebat :
« Vade ex parte dyabuli ».*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
quod ipsa tenebat dictum baculum ante suum
lectum in suo
citurnoTerme : ubi cubabat ; et
unam
bustamTerme : quam dictus dyabulus sibi
tradiderat, in qua erat
pussetumTerme : 9 ad
faciendum
moriTerme : personas aut animalia,
et tenebat illam bustam in sua
domo supra
trablaleTerme : dicti citurni ; ac
etiam magister suus
GabrielPersonne : sibi
precipiebat facere plura mala.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicta
MargotaPersonne : dicit et confessa est
quod ipsa paulo post invenit unum
masculumTerme :
ante
bornellumTerme : de
VillarioLieu : et posuit de
dicto
pusetoTerme : , que erat in dicta busta, per
supra
l’aretazTerme : Changement de langue : français dicti masculi, qui pertinebat
Glaudio JayetPersonne : , de quo fuit mortuus, et
sunt circa f–duorum annorum proxime lapsorumCorrigé de : duo anni proxime lapsi–fDate : 1526.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
[quod]Omission, complété(e) par analogieg invenerat unam equam pili nigri
En
MorateLieu : Changement de langue : français10,
circa unum annum proxime elapsumDate : 1527, et
posuit supra dictam
equamTerme : de puseto
quem tradidit magister suus
GabrielPersonne : ,
de quo fuit mortua ante domum dicti
GlaudiiPersonne : .
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
quod de
mense maii proxime elapsiDate : mai 1527 posuit manum
supra unum
bovumCorrigé de : bovemTerme : h pili albi
blanchenexTerme :
cum dicto puseto,
pertinenteCorrigé de : pertinentemi Deofilio SovajatPersonne : ,
de quo fuit mortuus.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
detenta
[quod]Omission, complété(e) par analogiej,
circa tres aut quatuor dies
antequam fuisset detentaDate : septembre 1528, posuit de dicto
puseto per supra
l’aretazTerme : Changement de langue : français unius equi pili
nigri, qui erat
Jacobo MassotPersonne : , de quo
fuit mortuus.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
detenta quod magister suus
GabrielPersonne : sibi
tradebat de dicto puseto
anno quolibet
semel in annoDate : 1528, et erat
rosetaCorrigé de : rosetok, et faciebat
dictum pusetum
des crapoxTerme : Changement de langue : français.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
quod dedit
Glaudio JayetPersonne : semel ad potandum,
veniendo
11 de
LausannaLieu : , ante domum
dicte
MargotePersonne : , de aqua, que erat infra
domum, in sua
capsaTerme : in qua posuerat
modicum dicti puseti ; de qua dictus
GlaudiusPersonne :
fuit valde infirmatus.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta detenta
quod, revertendo, dictam cassamTerme : infra
domum suam nectidavit, eo quod nullus
caperet malum.*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta detenta
quod,
anno proxime elapsoDate : 1527, ivit ad domum
Johannis SovajatPersonne : post
prandeumAinsi12 et
invenit ante ignem suam filiam dicti
JohannisPersonne :
et posuit de illo pusseto dicte filie
et duxit ipsam in citumo dicti
JohannisPersonne : ,
de quo fuit mortua.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta MargotaPersonne :
quod in syetaTerme : seu synagogaz reddebat
computum magistro suo GabrielPersonne : de malis
per ipsam factis.*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
detenta quod habuit societatem magistri
sui
demomTerme : GabrielPersonne : in synagoga duas
vices et dicit quod
l–materiam quamCorrigé de : materia que–l exiebat
de dicto magistro suo
GabrielPersonne : erat
figidamCorrigé de : frigidam.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
quod ipsa invenit unum equum pili nigri
ante bornellum de
VillarioLieu : , veniendo de
campis seu pascuis,
hora vesperorumPériode : le soir, et
posuit dicto equo de puseto per supra
l’aretazTerme : Changement de langue : français,
n–quem equumCorrigé de : qui equus–n pertinebat
Anthonio
BarrauxPersonne : , de quo fuit mortuus
o–anni proxime elapsiCorrigé de : anno
proxime elapso–oDate : 1527.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne :
detenta quod
sunt circa tres anniDate : 1525 quod ipsa
venit in domo dicti
Anthonii BarrauxPersonne : ;
et erat
filiamCorrigé de : filiap dicti
AnthoniiPersonne : in suo
briezTerme : Changement de langue : français, in quo posuit de dicto puseto per
supra
laz forsalazTerme : Changement de langue : français dicte filie ; et illico,
infra tres aut quatuor diesPériode : 4 jours, fuit
q13 ab humanis decessa.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargotaPersonne : ,
circa quatuor aut quinque annorumCorrigé de : annosrPériode : 5 années,
[quod]Omission, complété(e) par analogies venit
ad domum
Jacobi MassotPersonne : et dedit filio
dicti
JacobiPersonne : de dicto puseto, de quo ab
humanis decessit.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta
MargueretaPersonne : quod
anno presentiDate : 1528 dedit
avenam ante suam domum, in qua avena
posuerat de dicto puseto,
cuiusdamCorrigé de : cuidamt
prime bestieTerme : vocate
porchezTerme : Changement de langue : français, que
erat es
ChambezPersonne : , de quo fuit mortua.
*Abréviation, lecture incertaine
u–Item
14 dicit et confessa est dicta
MargueretaPersonne :
quod venit ipsa
heresCorrigé de : heresisv propter quemdam
errorem quem habebat cum filia eius
filie de
FeysLieu : de domo
DavidPersonne : 15.
Item dicit et confessa est dicta
MargueretaPersonne :
detenta quod post
dictamCorrigé de : dictumw errorem octo
dierum magister suus dicte
MargueretePersonne :
GabrielPersonne : venit
En Laz Tilliz ouz ChanozLieu : Changement de langue : français,
in quo loco reperit dictam
MargotamPersonne :
et petiit si vellet sibi dare aliquid.
Et tunc ipsa
MargueretaPersonne : sibi dedit
unum vitulum de suis.
–u
Item dicit et confessa est dicta MargueretaPersonne :
quod de omnibus malis suprascriptis
per ipsam factis, numquam nullo tempore
fecit confessionem.*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta detenta
quod
Glaudius JayetPersonne : eidem dixit quod ipsa
erat
heresCorrigé de : heresisx et fuerunt in litigio, sed ipsa
MargueretaPersonne : concordavit cum ipso ad
unum
bichetum bladiMesure de volume : 1 mass blé (froment) , eo quod ipse
Glaudius JayetPersonne :
dimicteret dormire causam.
*Abréviation, lecture incertaine
Item dicit et confessa est dicta MargueretaPersonne :
detenta quod non est nisi dymidium annum quod
ipsa stetit in synagoga.*Abréviation, lecture incertaine
Conclusus est processus
suprascriptumCorrigé de : suprascriptusy die sabati
ante festum Sancti MichaelisPersonne : anno Domini
millesimo quingentesimo vigesimo octavoDate : 26.09.1528.
[Signature :] Aymo de VanePersonne : Seing/signe notarial
28 septembre 1528
Die lune ante festum Sancti MichaelisPersonne : anno
quo supraDate : 28.09.1528, fuit adducta prenominata
MargueretaPersonne :
coram prefato domino castellano, super pontem dicti
castri Dompni MartiniLieu d’origine : , in judicio pro tribunali
sedente, narratisque et lectis coram populo
nonnullis articulis heresis, supra in presenti
processu descriptis et per dictam delatam confessatis,
et interrogata
16 iterum dicta
MargueretaPersonne : delata
si illa essent vera ; que illa recognovit et
confessa fuit esse vera.
Quibus confessatis, prefatus
dominus castellanus dictam delatam retrahi
fecit a curia ad ponendum casum in cognitionem ;
a curia remotam
17, petitam per dictum dominum
castellanum dictam
MargueretamPersonne : dictis
reverendis dominis capituli adjudicari in corpore et bonis ;
cognitum fuit in dictam curiam concorditer per
Glaudium GuyotPersonne : ,
Johannem BarrauxPersonne : ,
Johannem
CruschoPersonne : ,
Petrum MarguetPersonne : ,
Petrum DiserensPersonne : ,
Girardum JaquierPersonne : ,
Glaudium PilletPersonne : ,
Roletum
GarymPersonne : ,
Jacobum GillieronPersonne : , necnon
Jacobum
MassotPersonne : ,
Anthonium BarrauxPersonne : ,
Deumfilium SovajatPersonne : ,
parrochie
Dompni MartiniLieu : , pluresque alios probos
homines cum dicto castellano in curia premissa
concorditer quod dicta
MargueretaPersonne : delata,
adtentis heresitatibus et malefactis per
ipsam confessatis, erat dominis predictis in corpore
et bonis adjudicandam et ipsam adjudicabant,
ita et taliter quod corpus eius deberet
duxiCorrigé de : duciz
a loco curie usque ad locum ubi consuetum est fieri
executio malefactorum et ibi debere super
foco uriri et conbulsi, videlicet quod corpus eius in
cineribus devenerit.
Quam cognitionem sic
factam dictaque
MargueretaPersonne : ad curiam vocatam
et adductam
18, dictus dominus castellanus dictam
cognitionem reportavit illamque tradidit
magistro
PetroPersonne : ,
lanisteTerme : LausannensiLieu : , ad executandam.
Qui
lanistamCorrigé de : lanistaaa eandemAinsi delatam ad locum solitum
fieri tales cognitiones in castellania
Dompni MartiniLieu : transducit dictumque corpus predicte
MargueretePersonne : uri fecit ut supra cognitum est.
De quibus premissis, prefatus castellanus per
me notarium subscriptum sibi fieri petiit
litteram testimonialem, quam sibi de cognitione
quorum supra sibi concessi et tradidi.
Presentibus quibus supra. Datum et actum
ut supraDate : 28.09.1528.
Originale.
[Signature :] Aymo de Vane Personne : Seing/signe notarial
19
Inventaire des biens de Margot Rollier, 1er octobre 1528, Villars-Tiercelin 20
[Note d’archives dans la marge de
gauche par une main du XXe siècle :] 1528Date : 1528
Sequitur bonorum inventarium
quondam MargaretePersonne : relicte Johannis RolierPersonne : .
Et primo domus cum pertinentiis
Suis, sita in villagio
Villarii TiercelliniLieu :
cum
ortoCorrigé de : hortoab retro contiguo iuxta suos
limites.
Item gerbe bladi tam frumenti quam siliginis
circa tercentumMesure de volume : 300 gerbes blé (froment) .
Item ordei octo vel novem gerbeMesure de volume : 9 gerbes orge .
Item avene gerbe duocentumMesure de volume : 200 gerbes avoine .
Item unus currus pisorumMesure/poid approximatif : 2 charretées pois pauci valoris.
Item decemocto cumrs feniMesure/poid approximatif : 18 charretées foin .
Item duodecim pose investiteTerme : bladoMesure de superficie : 12 poses scilicet
novem bladi messelliTerme : Mesure de superficie : 9 poses et tres frumentiMesure de superficie : 3 poses .
Item duodecim poseMesure de superficie : 12 poses de freytitTerme : Changement de langue : français galiceTerme :
ad seminandam avenam.
Item undecim poseMesure de superficie : 11 poses semoralisTerme : .
Item quindecim falcateMesure de superficie : 15 fauchées tam prati quam clausiTerme : .
Item una
ochiaTerme : canapisTerme : et unus alius
ortusCorrigé de : hortusac.
Item nemoris viginti poseMesure de superficie : 20 poses vel circa.
Item octo equi tam parvi quam magni, inclusisTerme :
jumentis.
Item unus bos et quatuor masculi.
Item quinque vaccheTerme : lactive.
Item duo parvi vituliTerme : anni presentis.
Item quinque capreTerme : lacticine.
Item una ovisTerme : cum agnoTerme : suo.
Item quatuor porciTerme : magni et una porca
ducens quinque nascentes.
Item quinque oceTerme : et una duodena
gallinarumTerme : cum gallo.
Item duo currusMesure/poid approximatif : 2 charretées nemoris et sex
ingyniTerme : Changement de langue : français galice.
Item una carrieta munita suis
necesariis et una erseyrTerme : de ferChangement de langue : français.
Item duo iuga ad intergendos boves ;
una falcaTerme : cum le enchapplozTerme : Changement de langue : français.
Item tres secures tam parve quam magne
et una degleriaTerme : .
Item quatuor terebraTerme : tam parva quam magna
et unum exchanprozTerme : Changement de langue : français.
Item una solletaTerme : et una villis ressiaTerme : .
Item unus parvus cultellus pariouxTerme : Changement de langue : français.
Item culcitraTerme : et pulvinarTerme : unum cum uno
villi cohopertorioTerme : .
Item duodecim lintheaminaTerme : pauci
valoris ; unum mantilleTerme : .
Item una pesiaTerme : grosse lane ovis.
ltem canapisTerme : una duodena.
Item duo potiTerme : metalli, unus magnus
et unus parvus.
Item una carderiaTerme : tenoris unius
situleTerme : cum dimidia ; due patelle
pendentesTerme : , quarum una est pauci
valoris.
Item una patella friseriaTerme : ,
unus pochonTerme : et una echomeriaTerme : .
Item una
plvisCorrigé de : pelvisTerme : ad pauci valoris.
Item duo situli ; media
duodeCorrigé de : duodenaae
discorumTerme : nemoris, et
scutelleTerme : nemoris
octo, sinsoriorum octo et totidem de
greletTerme : Changement de langue : français.
Item una scutella magna ad laccesTerme : .
Item una mensa cum le trabichetTerme : Changement de langue : français
et scanoTerme : .
Item una duodena caseorum.
Item quatuor poti butiri.
Item duo poti stanni, de quibus unus
est villis et pauci valoris.
Item orreumTerme : ante domum.
Item due benne apiumTerme : .
Que
bona predesignata mobilia et
et immobilia idem
JordanusPersonne : 21
promisit juramento suo
etcAbréviation., et super
obligatione bonorum suorum
etcAbréviation.,
bene et decenter custodire
necnon reverendis dominis de capitulo
venerabilis ecclesie cathedralis
Beate
Marie LausannensisLieu : bonum et ydoneum
computum reddere dum et quando per eosdem
fuerit evocatus, cum dampnis
etcAbréviation.,
reddereÀ l’original : r etcAbréviation., fiat
etcAbréviation.
Datum et
actum die jovis post festum Beati
MichaelisPersonne : archangelliDate : 01.10.1528 in dicto
loco Villarii TiercelliniLieu d’origine : , anno
Domini millesimo quingentesimo vigesimo
octavoDate : 01.01.1528 – 31.12.1528.
[Signature :] Benedictus de PlatheaPersonne : Seing/signe notarial
Résumé
Margot Rolier, veuve de Jean Rolier de Villars-Tiercelin, est jugée pour crime de sorcellerie au cours d’un procès présidé par le châtelain de Dommartin Jean Costable et conduit par le chanoine François Cabaret, agissant en tant qu’inquisiteur au nom du Chapitre cathédral de Lausanne. Le procès se termine le 26 septembre 1528. Le 28 septembre 1528, Margot comparait devant la cour sur le pont du château de Dommartin, en présence du peuple, pour entendre la lecture des articles de sa confession, qu’elle ratifie une dernière fois. Le châtelain communique ensuite sa décision de condamner à mort l’accusée et de lui confisquer les biens, et demande la connaissance (« cognitio ») des jurés et prud’hommes de la cour de Dommartin. Ceux-ci accèdent à la demande d’amener l’accusée au bûcher, ce qui est exécuté immédiatement par le bourreau. Pour finir, le châtelain demande au notaire Aymon de Vallone de rédiger une lettre testimoniale de l’exécution. Trois jours plus tard, le 1er octobre 1528, l’inventaire des biens de la défunte est dressé à Villars-Tiercelin, et [son fils] Jordan s’engage à les garder et à les mettre à disposition des seigneurs du Chapitre.