[Note d’archives dans la marge de
gauche par une main du XXe siècle :] 1524Date : 1524
23 octobre 1524
In nomine Domini amen. Anno a nativitate
eiusdem Domini sumpto currente millesimo
quingentesimo vicesimo quarto, indicione
duodecima cum eodem anno sumpta, die vero
vicesima tertia mensis octobris.Date : 23.10.1524
In mis
notarii publici et testium subscriptorum presentia
personaliter constituti : reverendissimus
in
ChristoPersonne : pater et dominus dominus
Sebastianus
de MontefalconePersonne : , miseratione divina
episcopusTerme : LausannensisOrganisation : et
princepsTerme : ex una ; et
nobilis
Johannes CostablozPersonne : ,
castellanusTerme :
castellaniarum de
Dompno MartinoOrganisation : et de
EssertinesOrganisation : ,
a–pro venerabili capitulo LausannensiOrganisation : Ajout dans la marge de
gauche avec un signe d’insertion–a ac eis nominibus partibus ex alia. Prefatus siquidem
reverendissimus dominus
LausannensisOrganisation : episcopus et princeps,
sua verba dirigens ad dictum nobilem
Johannem
CostablozPersonne : nominibus quibus supra et eidem
alloquens, dixit quod ipse nobilis
Johannes
CostablozPersonne : non ignorabat ignorareque non
debebat, ipsum reverendissimum dominum
LausannensemOrganisation : episcopum et
principem fuisse et de presenti esse
LausannensemOrganisation :
episcopum generalemque in tota sua dyocesi
LausannensiLieu :
heretice pravitatis inquisitoremTerme : auctoritate
apostolica et a summo romano pontifice constitutum et
deputatum ; et quod ipse nobilis
JohannesPersonne : nominibus
jandictisAinsi – qua auctoritate, facultate
b sive licentia
ignorabatAjout dans la marge de
gauche avec un signe d’insertionc – dictum inquisitionis heretice pravitatis officium
exercuebat et exercere nitebatur, exercereque ulterius
satagebat
d, capiendo prout cepit,
detinuit, inquisivit, questionavit, interrogavit,
examinavit, processus formavit et
torqueriTerme : e
ac alias et alia fieri, tam per se quam per suos servitores,
clientes, servientes et nuntios seculares fecit et
procuravit ; et inter ceteros utriusque sexus homines,
quandam mulierem appellatam
VincentazPersonne : de
1
quam ipse nobilis
JohannesPersonne : , castellanus dictorum
locorum, ad presens super dicto casu
heresisTerme :
cepit et detinet, juriditionem et exercicium officii
inquisitionis heretice pravitatis sibi attribuendo,
inque de ipso inquisitionis officio de facto immiscendo,
ipsumque inquisitionis officium sibi reverendissimo
domino
LausannensiOrganisation : usurpando et turbando, quod
sic sibi dicto castellano facere non licebat
neque licuit de jure, neque de consuetudine
loci et patrie.
Adque humiliter et cum
quanta debuit et potuit reverentia, respondit
ipse prefatus nobilis Johannes CostablozPersonne : ,
castellanus et eis nominibus quibus supra, et dixit
quod – salva ipsius reverendissimi domini LausannensisOrganisation :
episcopi et principis reverentia – numquam de
dicto inquisitionis heretice pravitatis officio
se immiscuit nec se immiscere vellet,
cum non sit sue facultatis nec ad eum
spectabat de materia inquisitionis se
immiscere, neque ipsum inquisitionis heretice
pravitatis officium numquam intellexit se velle
exercere nec ad se attribuere, quia suo
non incombebat castellanie officio, quinymo
– secluso exercicio officii dicte inquisitionis –
suo incombebat castellanie officio
facinorososTerme : , maleficosTerme : et delinquentes aeguere,
corrigere et juxta delictorum qualitates et quantitates
punire et justitiam ministrare. Et licet
ipse castellanus detineat dictam mulierem,
hoc non fit neque facit pro crimine heresis,
sed potius et verius vigore clame et instantie
supra corpus dicte VincentazPersonne : , per GlaudiamPersonne : , uxorem
Johannis CalyePersonne : de NaLieu : , parrochie Dompni MartiniLieu : ,
factarum super eo, videlicet quod dicta GlaudiaPersonne :
asseruit dictam VincentazPersonne : fuisse et esse,
vulgariter loquendo, meschientaz femmazChangement de langue : français, et
non alias.
Quaquidem responsione
sic per dictum
Johannem CostablozPersonne : castellanum
et eis nominibus quibus supra facta, prelibatus
reverendissimus dominus
LausannensisOrganisation : episcopus prefato nobili
Johanni CostablozPersonne : castellano prohibuit, defendit et
inhibuit sub sententiis et censuris apostolicis, et
in quantum ipsas sententias et censuras ecclesiasticas,
tam a jure quam a summo romano pontifice
2,
contra tales officio sacre inquisitionis heretice
pravitatis sine licentia et auctoritate ipsius summi
pontificis seu ipsius reverendissimi domini
LausannensisOrganisation : ,
in tota sua dyocesi
LausannensiLieu : generalis inquisitoris,
immiscentes et illud indebite attribuere
sive usurpare nitentes, inflictas et
comminatas, ne ipse prefatus nobilis
Johannes
CostablozPersonne : , dictorum locorum castellanus, auderet
sive audeat se numquam inmiscere nec
ulterius quitquam contra dictam
melieremCorrigé de : mulieremf appellatam
VincentazPersonne : verbo nec facto procedere presumeret,
in quantum multas juris penas incurrere
formidabat, asserens ipse prelibatus
reverendissimus dominus
LausannensisOrganisation : episcopus et princeps dictam
mulierem vocatam
VincentazPersonne : fuisse et esse
de
crimine heresisTerme : suspectam, ymo verius de ipso
heresis crimine per nonnullos super dicto
casu convictos et plexos acculpatam,
offerens se idem reverendissimus dominus
LausannensisOrganisation :
de processibus eorumdem plexorum,
g–in quibus dicta
mulier VincentazPersonne :
erat intitulata
sive acculpata,Ajout dans la marge de
gauche avec un signe d’insertion–g
promptam fidem facturum ;
totiens quotiens ipse castellanus voluerit et
opportunum fuerit.
De quibus premissis omnibus et
singulis suprascriptis, prelibatus reverendissimus
dominus
LausannensisOrganisation : episcopus et princeps, per me
jandictumAinsi notarium publicum subsignatum,
jussit
3. Dictus vero nobilis
Johannes CostablozPersonne : ,
castellanus et eis nominibus quibus supra,
a me predicto notario publico subsignato
petiit per me et requisivit sibi dari, tradiri et
concedi litteras de premissis testimoniales seu
publicum et publica instrumentum et instrumenta
ad opus cuiuslibet partis unum ac tot quot
sibi fuerint necessaria et opportuna, dictanda et
corrigenda ad dictamen sapientium, facti
tamen sustantia in aliquo non mutata.
Acta fuerunt hec publice in majore ecclesia,
videlicet cathedrali
LausannensiLieu d’origine : , in navi dicte
ecclesie, ante et prope altare capellanie Sancti
Johannis BaptistePersonne : 4 in dicta ecclesia fondate,
presentibus ibidem nobilibus viris
Georgio
LevetPersonne : ,
baillivoTerme : LausanensiOrganisation : , et
Jacobo
HugoninPersonne : de
Turri de PeilLieu : , castellano
ViviaciOrganisation : ,
testibus ad premissa vocatis specialiter et
rogatis.
pro duplo instrumento
prescriptiAligné à droite
[Signature :] RichardiPersonne : Seing/signe notarial
Résumé
Jean Costable, châtelain de Dommartin et juge temporel du Chapitre cathédral de Lausanne, comparait le 23 octobre 1524 devant l’évêque de Lausanne Sébastien de Montfalcon, dans la chapelle Saint-Jean-Baptiste de ladite cathédrale. L’évêque accuse le châtelain de s’être immiscé dans l’office d’inquisition en faisant arrêter et juger Jeannette Vincent de Dommartin, usurpant ainsi les fonctions de l’évêque en tant qu’inquisiteur général député par le siège apostolique dans tout son diocèse. Le châtelain reconnait que la poursuite de l’hérésie ne figure pas parmi ses facultés, mais ajoute que celles-ci lui permettent néanmoins d’agir contre les « facinorosos, maleficos et delinquentes » ; ce qui semble être le cas de Jeannette Vincent, arrêtée sur clame d’une autre femme de Dommartin qui l’a accusée d’être une méchante femme (« meschientaz femmaz »). L’évêque interdit au châtelain de procéder contre l’accusée, laquelle est suspectée de crime d’hérésie et a été signalée par des supposés complices. Les deux parties demandent au notaire Richard de rédiger des lettres testimoniales, en présence du bailli de Lausanne et du châtelain de Vevey.