Processus MargaritePersonne : uxoris
Johannis DiserenPersonne : de PeyresLieu :
Dompni MartiniLieu :
1498Date : 01.01.1498 – 31.12.1498Aligné à droite
|Saut de page
Processus MargaritePersonne : uxoris
Johannis DiserenPersonne : de PeresLieu : ,
parrochie Dompni MartiniLieu : , filie
quondam Rodulphi MillietPersonne : de
ChivillieLieu : prope SarratamLieu : .Aligné à droite
6 novembre 1498
Anno Domini millesimo quatercentesimo nonagesimo
octavo et die sexta mensis novembrisDate : 06.11.1498,
MargaretaPersonne : uxor
Johannis DiserensPersonne : de
PeyresLieu : , parrochie
Dompni MartiniLieu : , pro
crimine heresisTerme : in dicto castro fuit detenta ; et
a
coram venerabili fratre
Francisco FossaudiPersonne : ordinis Predicatorum
conventus LausannensisOrganisation : ,
viceinquisitoreTerme : generali in
civitatibus et diocesibus
GebennensiLieu : et
SedunensiLieu : auctoritate
apostolica specialiter
deputatusCorrigé de : deputatob, fuit adducta dicta
MargaritaPersonne : , omni vinculo carceris soluta, et per
eundem dominum viceinquisitorem interrogata et
adjurata super sanctis Dei euvangeliis de veritate
dicenda, presentando eidem misericordiam Ecclesie,
casu quo
velleCorrigé de : velletc confiteri veritatem super crimine
heresis, de quo detinebatur.
Et primo fuit interrogata si sciat causam
sue detencionis. Que respondit quod pro fide
detinebatur, prout sibi dixerunt illi qui
ipsam ceperunt. Sed tamen negat esse talis.
Interrogata qui capiuntur pro fide, dixit
quod hereticiTerme : .
Interrogata si credat esse hereticosTerme : , respondit quod
non credit.
Interrogata si credat esse Deum creatorem
celi et terre, confitetur.
Interrogata si credat esse demonesTerme : , credit.
Interrogata si credat quod demunTerme : loquatur
hominibus, non credit.
Interrogata quem magistrum accipiunt heretici,
dixit quod nescit.
Et ultra non fuit interrogata,
sed remissa ad diem sequentem. Et hoc pro
prima monicioneTerme : canonica, presentibus venerabili
domino Larencio CurvillionisPersonne : canonicoTerme : LausannensiOrganisation :
et cellerarioTerme : venerabilis capituli LausannensisOrganisation : , dompno
Johanne VuystonisPersonne : vicarioTerme : dicti loci
Dompni MartiniOrganisation : , Francisco JacaudPersonne : , Johanne SovajatPersonne :
gubernatoreTerme : ipsius loci, et pluribus aliis
testibus ad premissa vocatis et rogatis.
7 novembre 1498
Secunda monicioTerme : Aligné à droite
Anno predicto et die septima mensis novembrisDate : 07.11.1498,
dicta
MargaretaPersonne : fuit ad locum auditorii
coram prefato domino viceinquisitore
d
adducta, omni vinculo carceris soluta,
et per eundem dominum viceinquisitorem interrogata
quem magistrum heretici accipiunt
e in dominum, dixit
quod
laz MalamechancyTerme : Changement de langue : français, videlicet demonem.
Interrogata que opera faciunt heretici, dixit
quod omnia mala que facere possunt.
Interrogata que mala, dixit quod faciunt grelamTerme :
et tempestatemTerme : et boreasTerme : agitare ; et demun
est cum ipsis, ut ita dici audivit.
Interrogata qualiter etcAbréviation., dixit quod faciunt in
aqua, videlicet in aliquo fonte, verberando,
et quod demun est cum ipsis, ut ita dicitur.
Interrogata que alia opera faciunt heretici,
dixit quod ad preceptum demonis faciunt mori
homines et bestias, ex audire dici.
Interrogata quomodo faciunt mori, dixit quod
nescit, nisi cum quibusdam pulveribusTerme : , ut
dici audivit.
Interrogata ubi sit congregacio hereticorum ad
talia fiendum, dixit quod vadunt ad sectamTerme : et
quod ibidem est demun, qui talia ipsis precipit,
ut dici audivit.
Interrogata qua hora heretici vadunt ad
sectam, dixit nescire, preter quod vadunt de
noctePériode : la nuit, ut dici audivit. Et quod ibidem est
ignis, sed nescit cuius colloris.
Interrogata si in tota parrochia
Dompni MartiniLieu : aliquos
habeat malivolos
f, dixit quod nescit.
Interrogata si unquam habuerit debatum cum
aliquo de dicta parrochia, vel si alicui
dederit minas propter quas aliquod malum
sibi evenerit, dixit quod non.
Interrogata si sciverit se habere nomen heretice
pravitatis, dixit quod sic, videlicet quod vir suus
Johannes DiserensPersonne : , primo anno sue disponsacionis,
dixit ipsi inquisite uxoriPersonne : sue quod dictus Johannes
VuystonisPersonne : , vicarius Dompni MartiniOrganisation : , sibi dixit quod
acceperat unam hereticam, ut dicebatur.
Interrogata nomen eius parentum, dixit quod
traxit progeniem a villagio de ChivilleLieu : ,
parrochie de CuarnensLieu : prope SarratamLieu : .
Pater eius vocabatur Rodulphus MillietPersonne : ,
mater vero, ut dici audivit, plexam
et combustam fuisse pro crimine heresis SarrateLieu : .
Interrogata si unquam fuerit sibi improperatum
crimen heresisTerme : , dixit quod sic, a PetroPersonne : eius
filiastro, filio secundi viri Petri AmboneyPersonne :
de Malaz PalluzLieu : Changement de langue : français, parrochie d’AcentLieu : . Qui
eandem vocavit hereticam propter quoddam
debatum quod habuerunt insimul, est
annus cum dymidioDate : 1497.
Item quod tempore messium hoc annoDate : 1498 uxorPersonne :
PetriPersonne : , filii Johannis DiserensPersonne : viri sui, propter
quoddam debatum quod habuerunt insimul,
sibi improperavit et dixit quod erat heretica.
Interrogata si unquam fecerit diligenciam se
purgandi de tali injuria sibi lata, dixit
quod non.
Et ulterius non fuit interrogata,
seCorrigé de : sedg remissa
ad diem sequentemDate : 08.11.1498. Et hoc pro
secunda monicione canonica, presentibus quibus
supra.
8 novembre 1498
Tercia monicioTerme : Centré
Anno quo supra, die octava mensis
novembrisDate : 08.11.1498, fuit predicta
MargueretaPersonne : coram
prefato domino viceinquisitore adducta modo
quo supra et per ipsum interrogata super
ipsumCorrigé de : ipsoh crimine heresis, de veritate dicenda.
Que dixit nichil scire, preter quod dum
vir suus secundus supranominatus migrabat
ab hoc seculo, eidem inquisite rogitavit
ut amore liberorum, quos eidem dimictebat,
quod ultra non disponsaretur. Quod et
promisit dicta
MargaretaPersonne : , dicendo quod ipsa
tradebat corpus et animam demoni si in
contrarium faceret. Sed male advisa disponsavit
alium virum quem nunc habet.
Interrogata si unquam demun fuerit sibi
loquutus, dixit quod non, ipsa sciente.
Interrogata si sciat quod fuerint facte
informaciones in dicta parrochia contra hereticos
a pauco tempore citra,
dixit quod sic, per dominos capituli LausannensisOrganisation : , in
quibus nonnulli deposuerunt contra ipsam
eandem hereticam, ut sibi retulit
Nycodus MagamPersonne : , sunt circa duo mensesDate : septembre 1498.
Item confitetur quod vir suus a tempore
predicto eidem inquisite dixit quod recederet
si esset talis vel confiteretur. Sed noluit
fugere, dicendo quod non erat talis.
Interrogata si unquam frequentaverit societatemTerme :
diffamatorum de crimine heresis, dixit quod
sic ; et fuit sepe cum Guillermo FabriPersonne : , Petro
PerrodPersonne : et Anthonio BarberPersonne : de EchallenLieu : , in
domibus eorum, bibendo et comedendo, et alibi
cum eis conversando. Quiquidem post fuerunt
plexi in dicto loco.
Item confitetur fuisse sepe ad domum
Johannis
RichardPersonne : de
PossentLieu : et cum eo eius
uxorePersonne : ,
necnon
Ysabella PeratPersonne : pluribus vicibus
conversata fuisse, et ipsi
parterCorrigé de : pariteri cum ea in
domo dicto sui viri, sicut vicini faciunt.
Interrogata si sciverit aliquos fore detentos ad
causam dicti criminis
apudCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : adj CosonayLieu : isto
annoDate : 1498, dixit quod sic :
luz bel HolozPersonne : Changement de langue : français et
PeronetamPersonne : uxorem
Johannis RoliouPersonne : medicam.
Interrogata si unquam fuerit sequuta eorum societatem,
dixit quod sic, videlicet societatem dicte PeronetePersonne : ,
et quod de Quadragesima proxime lapsa fuit ad
domum ipsius PeronetePersonne : , ut eandem sanaret de quadam
infirmitatem quam paciebatur in mamilla, quamvis
eadem PeronetaPersonne : esset diffamataTerme : de eodem crimine.
Interrogata si cognoscat Franciscum MarguetPersonne : et Ysabellam
PeratPersonne : et si cum eisdem frequentaverit, faciendo opera
mala, dixit quod eosdem cognoscit ; sed negat
aliqua mala opera cum ipsis fecisse. Quiquidem
dictam in eorum processibus inculpaverunt.
Interrogata si unquam fuerit
fa[cit]Corrigé de : k aliquibus
sortillegiisTerme : ,
dixit quod non.
Unde dicta MargaritaPersonne : fuit convicta de dicto crimine
per dictum Franciscum MarguetPersonne : et Ysabellam PeratPersonne : de PeresLieu : ,
qui in faciem ipsius dixerunt eandem esse
hereticam et esse de societate eorundem, et
fuisse in synagogaTerme : cum ipsis, eandem
deprecando ut amore Dei vellet confiteri reatum
suum, presentando misericordiam Dei et Ecclesie, prout
ipsi fecerunt. Quequidem MargaritaPersonne : negavit
ita esse.
Et ulterius non fuit interrogata, sed
remissa
ad diem sequentemDate : 09.11.14981, promictendo sibi
misericordiam Ecclesie,
etcAbréviation. Et hoc pro tercia monicione
canonica, presentibus quibus supra.
13 novembre 1498
ConfessioCentré
Anno predicto et die tresdecima mensis novembrisDate : 13.11.1498, predicta
MargaritaPersonne : coram predicto domino viceinquisitore fuit adducta
modo quo supra. Et confitetur quod fuit annus cum dimidio,
in festo EukaristieTerme : Domini proxime lapsoDate : 1498 (des fêtes sans date fixe) quod ipsa existente
in quadam tristicia magna, eo quod paupertas magna
vigebat in domo sui viri nec habebant unde
vivere ; ipsa existente in quadam eorum ochia sita
retro domum dicti sui viri de
PeresLieu : , demun in
specie hominis vestiti nigro, cuius nomen erat
BrunetPersonne : 2, eidem inquisite dixit :
« MargaritaPersonne : tu
es in magna mellenconiaTerme : ; sed si velis michi
credere et facere ea que l tibi dicam, faciam
tibi multa bona, et panis non defficiet
tibi in dicta domo ». Ad illa :
« Quid vis ut faciam? ».
Tunc demun dixit :
« Oportet quod tu neges Deum
et Trinitatem ac virginem MariamPersonne : ». Et predicta
m–negacio DeiNote dans la marge de gauche–m MarguaritaPersonne : , hec audiens, negavit Deum et
totam Trinitatem, excepta virgine
MariaPersonne : .
Et illico, dictus demun se mutavit in
speciem
catiTerme : grisei colloris. Que obsculata est
eum sub cauda. Et cum dentibus ipsam
momordit in brachio destro, ut apparent
vestigia in dicto brachio. Et eidem dedit
corpus et animam. Hoc facto, dictus demun eidem
inquisite precepit ut illa nocte iret ad
n–sectaNote dans la marge de gauche–n sectam sub
castro Dompni MartiniLieu : . Quod et fecit.
Et ibidem erat ignis persey colloris, et multi
homines et mulieres
comedentesCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : cuo et bibentes,
scilicet carnes mutonales et humanas cuius
sapor erat dulcis. Interrogata ubi capiebantur dicte
carnes humaneTerme : , dixit quod
uxorPersonne : Johannis RichardiPersonne : ,
fuit annus tempore falcacionisDate : 1497, intravit
domum
Petri LanderonPersonne : de
Chappellaz VoudanazLieu : Changement de langue : français
de noctePériode : la nuit, et ibidem
interfecitTerme : quandam parvam
filiam etatis
decem ebdomadarum vel circaÂge : 10 semaines . Deinde
apportavit ad dictam sectam, et eandem
cosseruntTerme : , videlicet
rutyzTerme : Changement de langue : français, deinde comederunt.
Interrogata quomodo scit ita
esse,
dixCorrigé de : dixitp quod audivit a predicta
GuillemetaPersonne : uxore
Johannis
RichardPersonne : .
Interrogata quid faciunt de ossibus puerorum quando
comederunt carnes, dixit quod comburunt ;
dieindeCorrigé de : deindeq
ex hiis faciunt pulveres, ex quibus faciunt mori gentes
et bestias.
Et ultra non fuit interrogata, sed remissa
ad diem sequentemDate : 14.11.1498, presentibus venerabilibus et circumspectis viris
domino
Laurencio CurvillionisPersonne : cellerario,
Stephano
SibillionisPersonne : et
Glaudio de StaviacoPersonne : canonicisTerme : ecclesie
LausannensisOrganisation : , dompno
Johanne VuystonisPersonne : cappellanoTerme : vicario
Dompni MartiniOrganisation : ,
Francisco JacautPersonne : castellanoTerme : dicti loci,
Johanne SovajatPersonne : gubernatoreCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : gubertor dicti loci,
et pluribus aliis testibus ad premissa vocatis
et rogatis.
14 novembre 1498
Alia repeticioTerme : Centré
Anno ut supra eCorrigé de : ets die quartadecima mensis
novembrisDate : 14.11.1498, fuit dicta
MargaretaPersonne : interrogata per
dictum dominum viceinquisitorem quid ultra predicta
fecerunt in dicta secta. Dixit et confessa fuit quod
demun ibidem erat in specie hominis cum ipsis
hereticis ; et ipsis precipiebat quod facerent
omnia mala que facere possent. Et quod ibidem
homines cum mulieribus habitabant modo
sodomiticoTerme : ;
et ipsamet habitavit cum
Francisco MarguetPersonne : simili modo.
Interrogata qua die ibat ad sectam, dixit quod die jovisPériode : jeudi.
Et dixit quod vocant beatam virginem MariamPersonne : laz RossazChangement de langue : français.
Interrogata si ibat pedester ad dictam sectam, dixit quod non ;
sed demun sibi tradidit unum baculumTerme : et unum
aulobostrumTerme : repletum unguentoTerme : , cum quo ungebat
dictum baculum ; et ascendebat desuper cum volebat,
dicendo : « Vade, ex parte diaboliTerme : , vade ! ». Quo facto,
inmediate erat illuc.
Interrogata de suis complicibus, dixit vidisse et realiter
t–complicesNote dans la marge de gauche–t cognovisse in dicta secta
Franciscum MarguetPersonne : ,
YsabellamPersonne :
relictam
Johannis PeratPersonne : de
PeresLieu : ,
Peronetum JacautPersonne : ,
Francesiam JacautPersonne : de
SugniensLieu : ,
GuillemetamPersonne : uxorem
Johannis
RichardPersonne : ,
JohannemPersonne : eius filium,
Girardum MadalenaPersonne :
de
Pullie PictetLieu : ,
Glaudium Adnar le MagnynChangement de langue : françaisPersonne : de
BoctentLieu : , et
Petrum MenetreyPersonne : de
Pullie luz GrantChangement de langue : françaisLieu : ,
Johannem
Richard senioremPersonne : patrem dicti
JohannisPersonne : de
PossentLieu : , et
Petrum GleyPersonne : de
Villario lu TerreuxChangement de langue : françaisLieu : , agentes et facientes
actus quos soliti fuerunt facere in dicta secta.
Interrogata a quo tempore non fuit in secta, dixit
[quod]Omission, complété(e) par analogieu sunt
bene
circa duo aut tres mensesDate : septembre 1498, videlicet a tempore
quod vox et fama extitit contra eosdem.
Interrogata si in confessione sacramentali confessa fuerit unquam
dictum crimen heresis, dixit quod non, quia non
audebat propter demonem magistrum suum, a quo
sepe fuit verberata.
Et ultra non fuit interrogata,
sed remissa ad diem sequentemDate : 15.11.1498, presentibus quibus
supra et pluribus aliis.
15 novembre 1498
Alia repeticioAligné à droite
Anno ut supra et die quindecima mensis novembrisDate : 15.11.1498,
predicta MargaretaPersonne : per prefatum dominum viceinquisitorem
fuit interrogata quid demun ipsis dat ad nocendum
hominibus et bestiis. Dixit quod sibi tradidit unum
aulobostrumTerme : repletum pulveribus. Sed numquam dedit
nec nocuit alicui, ut dixit. Et confitetur fecisse
crucem in terra ad instigacionem magistri sui, digito ; deinde
expuit et calcavit desuper pede sinistro.
Item confitetur quod demun ipsis precipit, quando capiunt
aquam benedictam, quod non prohiciant contra eorum
faciem sed prohiciant retro ipsos per supra caput.
Et quod, quando recipiunt corpus ChristiTerme : , quod reservant in
ore ; deinde apportant ad synagogamTerme : . Et quod
hoc anno in PascateTerme : Date : 1498 (des fêtes sans date fixe), dicta MargaritaPersonne : vidit
portasse lune sequente PascheTerme : Période : lundi sacrum corpus
Christi GuillemetePersonne : uxori Johannis RichardPersonne : ad predictam
sectam, et posuerunt in patella ad fricandum ; sed exivit a
patella et evanuit ab oculis ipsorum. Et confitetur quod ille
qui maiora facit mala, est maior in secta et maiorem
percipit mercedem a dyaboloTerme : tam argentem quam alias.
Interrogata de suis complicibus, dixit realiter vidisse et
cognovisse in dicta secta supradictos et prenominatos, agentes et
facientes actus supradictos.
Nec ulterius dixit nec
eciam fuit interrogata, sed remissa ad diem sequentemDate : 16.11.1498, presentibus
dompno Johanne VuystonisPersonne : vicario dicti loci, Francisco JacautPersonne : ,
Johanne SovajatPersonne : et Petro SilvestriPersonne : gubernatoribus ipsius loci,
ac pluribus aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.
16 novembre 1498
Alia repeticio cum conclusione
processus dicte MargaritePersonne : inquisiteAligné à droite
Anno quo supra et die sexdecima predicti novembrisDate : 16.11.1498, dicta
MargueretaPersonne : fuit per prefatum dominum viceinquisitorem
interimCorrigé de : iterumv
interrogata super
maleficiisTerme : per eam ad causam dicti criminis heresis
perpetratis. Que dixit et respondit alia nescire preter
illa que superius dixit et confessa est. Excepto
confitetur habuisse societatem magistri sui dicti
BrunetPersonne :
in specie
w hominis in dicta
septaAinsi trina vice interpellatis
vicibus. Et quod quando quoiverat cum eo, infirmabatur
per
tres aut per quatuor dies postPériode : 3 jours ; et habebat membrum
frigidum. Aliud nescit.
Interrogata iterum de suis complicibus, dixit vidisse
x–complicesNote dans la marge de gauche–x et realiter cognovisse in sectis supradictis sepe supradictos
Franciscum MarguetPersonne : ,
YsabellamPersonne : de
PeresLieu : dictam
JolyazPersonne : Changement de langue : français,
Pernetum JacautPersonne : ,
Johannem RichardPersonne : ,
GuillemetamPersonne : eius uxorem,
JohannemPersonne : eorundem conjugum filium,
Francesiam Avvy dictam
JacaudPersonne : de
SugniensLieu : ,
Girardum de laz MadaleynazChangement de langue : françaisPersonne :
de
Pullie PictetLieu : ,
Petrum MenetreyPersonne : 3 de
Pullie luz
GrantChangement de langue : françaisLieu : , et quendam senem vocatum
PilletPersonne : de
Sancto
CiriacoLieu : 4 vestitum quadam veste
rossetazChangement de langue : français, agentes et
facientes in dicta secta honoremque reverenciam demoni,
et alia facientes que heretici ibidem soliti sunt
facere, ut supra dictum est.
Et aliud dixit se
nescire ; sed juravit in manibus prefati domini viceinquisitoris super sanctis Dei euvangeliis omnia per
ipsam superius confessata fore vera, et ea vult
manutenere coram omnibus.
Tunc prefatus dominus
viceinquisitor dixit prefate confitenti an vellet
conclusionem fieri super dicto suo processu et finem in
eo imponere. Quequidem
MargaritaPersonne : prefatum
dominum viceinquisitorem rogavit ut concluderet et
finem imponeret dicto eius processui, submictendo
se in contrarium non venire, renunciando juribus,
etcAbréviation.
Illico comparuit venerandus
procuratoCorrigé de : procuratory sacre fideiTerme :
coram dicto domino viceinquisitore, petens concludi
dictum processum et conclusionem fieri. Et
z–conclusio processusNote dans la marge de gauche–z tunc prefatus dominus viceinquisitor conclusit
et finem imposuit,
etcAbréviation., presentibus honesto viro
Johanne
MonetiPersonne : clericoTerme : ,
Francisco JacaudPersonne : castellano dicti loci
Dompni MartiniOrganisation : ,
PetroPersonne : eius filio,
Petro JacaudPersonne :
fratre dicti
FrancisciPersonne : , et
Girardo dou ForPersonne : , ac pluribus
aliis dicti loci
Dompni MartiniLieu : testibus ad
premissa vocatis et rogatis.
De dicti domini viceinquisitoris precepto
[Signature :] AndreasÀ l’original : as ThovaciiPersonne :
Seing/signe notarial
Résumé
Marguerite Diserens, de Peyres, détenue au château de Dommartin, comparait le 6 novembre 1498 devant le vice-inquisiteur François Fossaud. Le lendemain, suite à la deuxième monition, Marguerite reconnait avoir été soupçonnée de crime d’hérésie parmi ses voisins et elle admet être la fille d’une femme brûlée comme sorcière à La Sarraz. Le 8 novembre, après la troisième monition, elle avoue avoir fréquenté des hérétiques et reconnait avoir été dénoncée par François Marguet et Isabelle Perat dans leur procès. Ensuite, confrontée, en face à face, à ses accusateurs, elle nie être hérétique. Après un délai de cinq jours, le 13 novembre, Marguerite passe aux aveux et dénonce une femme. Les trois jours suivants, elle poursuit ses aveux et dénonce onze personnes (9 hommes et 2 femmes), y compris les inculpés François Marguet, Isabelle Perat et Pierre Menetrey. Le 16 novembre, après la dernière ratification, le procès est clos. Les actes s’arrêtent ici, mais nous savons que Marguerite a finalement été condamnée au bûcher par le Chapitre de Lausanne, seigneur temporel de Dommartin.