check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 12-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 12-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquette de Clause, de Vufflens-la-Ville

1469 December 10 – 1470 January 18. [Château d’Ouchy]

Jaquette de Clause de Vufflens-la-Ville comparait le 10 décembre 1469 devant le vice-inquisiteur Thomas Gogat, représentant Victor Massenet, pour être interrogée. Comme le châtelain d’Ouchy Pierre Mayor figure parmi les témoins, on peut peut-être en déduire que Jaquette est détenue dans le château épiscopal d’Ouchy. Au cours de ce premier interrogatoire, Jaquette est confrontée à ses deux beaux-fils Antoine et Mermet de Clause, déjà convaincus d’hérésie, qui prétendent avoir vu leur marâtre à des sectes d’hérétiques. Malgré quatre monitions accordées entre le 11 et le 13 décembre, l’accusée n’avoue toujours rien et la sentence interlocutoire doit être prononcée le 14 décembre 1469. Mais ce jour-là, il n’y a eu ni sentence interlocutoire ni torture. Le procès-verbal suivant ne date que du 18 janvier 1470. Jaquette est d’abord interrogée par le vice-inquisiteur Thomas Gogat, puis le procureur de la foi – dont le nom n’est pas donné – requiert la torture. Elle ne passe toutefois pas aux aveux, mais demande à être relâchée jusqu’au lendemain, disant vouloir tout avouer à ce moment-là. Il n’y a pourtant pas d’autres auditions : le reste du cahier, les pages 201–206 du registre Ac 29, sont restés vierges.

Ce procès inachevé témoigne de tensions entre la ville de Lausanne d’une part, et l’inquisition et l’évêque d’autre part. L’inculpée est originaire de Vufflens-la-Ville, qui n’est pas une terre épiscopale ; or l’évêque (en l’occurrence son administrateur Barthélemy Chuet) la fait incarcérer dans son château épiscopal d’Ouchy et tente ainsi « d’étendre son bras vers un village dont la juridiction ne lui appartient pas » (Utz Tremp 2007, p. 247).

Les actes du procès intenté contre Jaquette de Clause occupent les pages 196 à 207 du registre Ac 29 ; les pages 197 et 201 à 206 ont été laissées en blanc. Les actes sont incomplets, car l’affaire a probablement été interrompue en cours de procédure. Seuls nous sont parvenus les quatre premiers interrogatoires, ainsi qu’une cinquième séance au cours de laquelle est notamment prononcée la sentence interlocutoire condamnant l’accusée à subir la torture. Les actes sont rédigés d’une main anonyme. Au dos du cahier (p. 207), on trouve les annotations « Extra Lausannam » (d’une autre main anonyme, plus cursive) et « Nichil facit ad factum ».

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1469Date: 1469

Sequitur processus JaquetePerson: relicte Junodi de ClausoPerson: , de hereticeTerm: pravitatis suspecta.

[p. 197]Page break

[p. 198]Page breaka

10 décembre 1469

JhesusPerson: MariaPerson:

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo nono et die decima mensis decembrisDate of origin: 10.12.1469 presentibus honorabilibus viris dominis Petro ProdonPerson: curatoTerm: Sancti StephaniPlace: LausannensisPlace: , Johanne CroserensPerson: 1 locumtenente domini ballivi LausannensisPlace: , GirardoIn the original: G CurnilliatPerson: psalterioTerm: LausannensiPlace: , Gaudo VicentPerson: maiorCorrected from: maiorebTerm: LausannensiIn the original: LausPlace: , presentibusque nobilibus viris PetroIn the original: PPerson: 2 et Amedeo MayorPerson: 3 necnon Stephano ClavelliPerson: et HenricoIn the original: H SecrestantPerson: , personaliter constituta JaquetaPerson: relicta Jenodi de ClausoPerson: , per reverendum patrem fratrem Thomam GogatiPerson: vicariusTerm: reverendi patris fratris Victoris MacenetiPerson: sacre theologie professorisCorrection inline, replaces: professorisc, ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , heretice pravitatis inquisitorisTerm: in civitatibus et diocesibus LausannensiPlace: , GebennensiPlace: , SedunensiPlace: ac alibi auctoritate apostolica specialiter deputati ;
Interrogata primo si sciret casum propter quem esset detenta, que dixit quod quidam dominus sacerdos4 posuit sibi manum supra pro fide5 ; quare fuit monita pro prima monicioneTerm: quatenus si sciret aliquid de dicto casu quod confiteretur, sibi presentando misericordiam Ecclesie ; que dixit se nichil scire.
Eo tunc fuit ibi adductus Anthonius de ClausoPerson: de heretica pravitate convictus, qui fuit interrogatus an cognosceret aliquid prefatam mulierem ; qui Anthonius dixit : « Ista est noverca mea quam vidi in sectaTerm: hereticorumTerm: , videlicet apud Vufflens villamPlace: , quare rogo ipsam quod ipsa confiteatur ». Que JaquetaPerson: renuit numquam fuisse cum dicto AnthonioPerson: in dicta secta.
Paulo post fuit adductus Mermetus de ClausoPerson: de dicto casu convictus, qui eciam fuit interrogatus utrum cognosceret prefatam mulierem. Qui dixit quod sic, dicendo : « Ista est noverca mea quam vidi in secta hereticorum ». Que JaquetaPerson: ut prius renuit fuisse. Quare fuit assignata ad diem crastinam pro secunda monicioneTerm: .

11 décembre 1469

Die undecima mensis supradicti annoDate of origin: 11.12.1469 quo supra per reverendum dominum vicarium supradictum in presencia domini Benedicti JolyPerson: capellaniTerm: et Girardi FabriPerson: clericiTerm: fuit interrogata prefata JaquetaPerson: an esset aliquid advisata, et fuit monita pro secunda monicione quatenus si sciret aliquid de dicto casu quod confiteretur, sibi presentando misericordiam Ecclesie ; que JaquetaPerson: ut prius dixit se nichil scire.
Quibus auditis fuit assignata ad diem crastinamDate: 12.12.1469 pro tercia monicioneTerm: .

[p. 199]Page break

12 décembre 1469

Die xii mensis decembris annoDate of origin: 12.12.1469 quo retro presentibus venerabilibus et circonspectis viris dominis Suffredo de ArciisPerson: 6 cantoreTerm: canonico LausannensiOrganisation: , Johanne AndreePerson: , Bonefacio FabriPerson: officialiTerm: LausannensiOrganisation: , Johanne AssentyPerson: et HenricoIn the original: H. de EscublensPerson: canonicisTerm: LausannensibusOrganisation: presentibusque honorabilibus viris dominis Johanne LucratorisPerson: 7 curatoTerm: de CrissierPlace: , et JacoboIn the original: Ja BugnynPerson: capellanoTerm: LausannensiOrganisation: , Johanne GrantPerson: clericoTerm: , et pluribus aliis personis fidedignis, per reverendum in ChristoPerson: patrem et dominum dominum d nostrumUncertain readinge episcopum et comitem administratorem8 auctoritate apostolica tocius episcopatus LausannensisOrganisation: , necnon per reverendum patrem fratrem Thomam GogatiPerson: vicarius reverendi patris fratris Victoris MacenetiPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , sacre theologie professoris hereticeque pravitatis inquisitoris in civitatibus et diocesibus LausannensiPlace: , GebennensiPlace: , SedunensiPlace: ac alibi auctoritate apostolica specialiter deputati ;
interrogata primo prefata JaquetaPerson: an esset aliquid advisata, et fuit monita pro tercia monicioneTerm: quatenus confiteretur casum suum, sibi ut prius presentando misericordiam Ecclesie. Que JaquetaPerson: ut prius dixit se nichil scire.
Quare fuit assignata ad diem crastinamDate: 13.12.1498 pro quarta monicioneTerm: , etcAbbreviation.

13 décembre 1469

Die xiii mensis decembris annoDate of origin: 13.12.1469 quo retro presentibus venerabilibus viris dominis JohanneIn the original: Jo AssentyPerson: canonico LausannensiOrganisation: , JohanneIn the original: Jo PordollietiPerson: , JacoboIn the original: Ja BugnynPerson: et JacoboIn the original: Ja BaleysonPerson: capellanis Lausannensibus, necnon nobilibus viris Petro MayorPerson: castellanoTerm: OchiaciOrganisation: , G.Abbreviation DepontPerson: 9 et Johanne MacenetiPerson: 10 clericoTerm: , per reverendum dominum vicarium supradictum interrogata prefata JaquetaPerson: et monita pro quarta monicione de gracia speciali, primo an esset aliquid advisata et si vellet aliqua confiteri. Que dixit quod de dicto casu nichil scit.
Quare fuit assignata ad diem crastinamDate: 14.12.1498 ad audiendum interloqutoriamTerm: .11

18 janvier 1470

Anno quo supra et die jovis post festum Sancti AnthoniiPerson: Date of origin: 18.1.1470 personaliter constituta prefata JaquetaPerson: per reverendum patrem fratrem Thomam GogatiPerson: viceinquisitoremTerm: supradictum interrogata primo an ipsa sit aliquid advisata et si cognoscat aliquid Johannem de ClausoPerson: 12 et si ipsa sciat si ipse JohannesPerson: fuerit umquam detentus in carcere LausannensiPlace: . Que dixit quod nescit nisi quod audivit dicere quod semel ipse fuit detentus. [p. 200]Page breakEt aliud nescit.
Quibus auditis petiit procurator fideiTerm: 13 ipsam decerni et declarari tortureTerm: subiciendam fore donec et quousque veritas ab ore suo oriatur.
Quo audito reverendus pater frater Thomas GogatiPerson: viceinquisitor legit sentenciam in hunc modum qui sequitur : Pen and ink drawing« ChristiPerson: nomine invocato a quo omne rectum procedit judicium », etcAbbreviation.
Qua lecta petiit procurator fidei exequcioni demandari.
Quequidem sentencia incontinenti fuit executa. Posita et modicum a terra levata nichil tamen voluit confiteri sed rogavit quod relaxatur donec ad diem crastinam et ipsa confiteretur.
Que fuit relaxata et assignata ad diem crastinam ad se advisandum alias ad continuandum.
Datum in presencia nobilis viri Petri MayorPerson: castellani OchiaciOrganisation: , Johannis GubetiPerson: burgensisTerm: LausannensisOrganisation: , Johannis MacenetiPerson: , Girardi FabriPerson: et Johannis BandetiPerson: , testibus ad premissa vocatis, die et anno quibus supra.

[p. 201]Page break

[p. 202]Page break

[p. 203]Page break

[p. 204]Page break

[p. 205]Page break

[p. 206]Page break

[p. 207]Page break

f–ExtraIn the original: Ex LausannamIn the original: LausPlace: Addition at the top of the cover in another hand–f

g–Nichil facit ad factum.Addition in the middle of the cover by main hand (A)–g

Notes

  1. Addition on the left margin in a hand of the 20th century: 1469Date: 1469.
  2. Corrected from: maiore.
  3. Correction inline, replaces: professoris.
  4. Deletion by strikethrough: administratorem.
  5. Uncertain reading.
  6. Addition at the top of the cover in another hand.
  7. Addition in the middle of the cover by main hand (A).
  1. Jean CroserensPerson: assiste aux séances des 19, 20 et 21 avril 1458Date: April 1458 du procès contre Pierre dou ChanozPerson: (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 81, 84, 86, voir aussi Modestin 1999a, p. 334).
  2. Pierre MayorPerson: assiste au premier et au deuxième interrogatoire de Guillaume GirodPerson: en octobre 1461Date: October 1461 et quelques jours plus tard, à deux ou trois interrogatoires de Jeannette AnyoPerson: (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 123, 130, 136, 146, voir aussi Modestin 1999a, p. 328). À identifier probablement avec le donzel Pierre MayorisPerson: de Vufflens-la-VillePlace: qui prête serment en tant que sautier en 1464Date: 1464 (SDS VD B I, p. 250–251, n. 252).
  3. Amédée MayorPerson: , probablement parent (cousin ou neveu ?) de Pierre MayorPerson: .
  4. Il s’agit probablement du curé de Vufflens-la-VillePlace: , Jean PordolietPerson: .
  5. C’est-à-dire qu’il l’a dénoncée voire même peut-être arrêtée pour hérésie.
  6. C’est Geoffroy des ArchesPerson: qui présida le plus souvent les réunions du chapitre dans la seconde moitié du XVe siècle, le prévôt et le trésorier étant généralement absents (Reymond 1912, p. 258).
  7. Jean LucratorPerson: assiste le 7 octobre 1461Date: 7.10.1461 à l’ouverture du procès contre Guillaume GirodPerson: (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136.).
  8. Barthélemy ChuetPerson: , administrateur de l’évêché de LausanneOrganisation: de 1469–1472Date: 1.1.1469 – 31.12.1472 (HS, I/4, p. 143). C’est lui qui interroge JaquettePerson: lors de la vacance épiscopale.
  9. Claude de PontPerson: est un notaire lausannois aux services de l’inquisition (1449Date: 1449 et 1470Date: 1470) et de la ville de LausannePlace: (à partir de 1464Date: 1464).
  10. Il est peut-être parent de l’inquisiteur Victor MassenetPerson: .
  11. Les actes sont incomplets, car l’affaire a probablement été interrompue en cours de procédure.
  12. Peut-être parent d’AntoinePerson: et de Mermet de ClausePerson: , beaux-fils de Jaquette de ClausePerson: .
  13. Le procureur de la foi n’est pas nommé.