Jeannette Anyo, de La Roche, comparait le 23 octobre 1461 devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom, dans la salle du chapitre de la cathédrale de Lausanne, où elle reconnait avoir fréquenté des hérétiques. Le lendemain, l’accusée comparait à nouveau devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom et le vice-inquisiteur [Victor Massenet] au château épiscopal d’Ouchy et, après la première monition, elle avoue et dénonce vingt-sept personnes (19 hommes et 7 femmes). L’instruction reprend le 30 octobre avec la deuxième monition et la continuation des aveux, jusqu’à ce que le procureur de la foi Pierre Pascua demande une sentence interlocutoire pour qu’elle soit soumise à la question. Le 2 novembre, suite à la troisième monition, la sentence interlocutoire est rendue par la cour et exécutée immédiatement. L’inculpée complète ses aveux et augmente aussi le nombre de complices jusqu’à quarante trois personnes (32 hommes et 11 femmes). Les actes s’arrêtent ici, mais une note sur la couverture du procès confirme que Jeannette Anyo a été brûlée, peut-être le 27 novembre, date qui figure aussi sur la couverture dorsale du cahier.
uxoris
in facto fidei, incohatia mensis octobris anno
Domini Mo IIIIc sexagesimo primo
Sequitur processus
de a
mensis octobris, anno Domini Mo IIIIc LX Io
Sequitur processus
o c LX primo, die vero
septima mensis novembris
o,
die vero XXIIIa mensis octobris
cathedralis
circonspecto viro domino
jure licenciato
divina
in hac parte reverendi patris fratris
inquisitoris in civitatibus et
deputati, in presencia venerabilis et circonspecti viri
domini
ibidem existentium, personaliter comparens
inculpata vehementerque suspecta et
benigniter et
in presencia predictorum dominorum et primo si sciret
casum propter quem esset detenta. Quequidem
heresis.
fuit utrum esset
dixit et confessa fuit ivisse cum hereticis in
quodam loco dicto
inquisita pro tunc no nulla alia voluit
confiteri.
vir dominus
supra nomine eidem
misericordiam atque graciam Ecclesie, videlicet quod
si vellet confiteri suum reatum, gracia et misericordia Ecclesie
sibi
nil aliud pro tunc voluit confiteri.
premissis, prefata
pro prima
qua personaliter prefati domini judices et vicarii
vacare in dicto processu possent ad eandem
ta predicti mensis
detenta, personaliter constituta in
in magna aula ipsius castri coram dominis vicariis
et judicibus in presencia venerabilis viri domini
de Placito
baccalario conventus
et nobili viro
et plurium aliorum, fuit eadem
quos supra interrogata an esset aliquid advisata
in facto heresis
suum reatum, si aliqua deliquerit et perpetraverit,
presentando eidem
graciam Ecclesie, si et quatenus suum reatum
voluerit agnoscere et recognoscere atque confiteri.
Quequidem
tactis Dei euvangeliis, sponte confessa fuit et
dixit, ut sequitur, quod sunt bene viginti
habebant lites.
exeundo de domo post cenam, prefata detenta
reperit
eodem loco
inquisite dixit : Qualiter vadis et qualiter te habes ?
Quequidem Ego male me habeo quia irascor cum uxore
.
advunculi mei mariti
dixit eidem Si velis venire
. Quequidem
nobiscum et nobis credere, nos faciemus bene quod tu
liberaberis
quod non. Tamen cordialiter ivit cum ipsis ad
quendam locum dictum
in quodam nemore quercuum domini er
portavit, et quilibet ipsorum habebat unum.
Et ibidem reperit
eius uxorem d’
dou Teurs
Soudans
eius uxorem du
de
matrem
matrem
de Laz Cremaz
de
Soubes
uxorem et
ibidem reperuerunt unam mensam sine gausape
supra quam illi qui adduxerunt ipsam adportaverunt
carnes assatas
habebant vinum, sed bibebant aquam, et
erant quedam candele facientes ignem
quo supra
sepeque examinata, videlicet si esset aliquid advisata
et si vellet aliquid confiteri, et hoc per vicarium
reverendi in
divina
domini inquisitoris, presentibus quibus supra,
et cum istis
et
primo dixit sponteque confessa fuit quod ira
scebatur cum uxore advunculi sui mariti intantum,
quod quadam die jovis, ipsa detenta existente
in
Paris Quid habes ? Tu habes aliquid
. Que dixit :
Ego irascor cum uxore advunculi mei mariti
.
Qui Si tu
. Que
velis michi credere, ego docebo te qualiter
tu liberaberis
quod sibi crederet.
Paris
et fecit ipsam
videlicet retroverte, et cepit dicta inquisita
dictum lupum per caudam. Qui lupus
ipsam portavit ad
congregacionem populi.
dixit eidem Oportet quod
.
tu facias omagium magistro nostro et quod
tu neges Deum omnipotentem, gloriosam
virginem
Quequidem
et dixit, prout sequitur : Ego nego
, faciendo
Deum g[loriosam] omnipotentem, gloriosam virginem
omagium su[um] culum unius
cati nigri obsculando. Et in signum veri
sibi
destre. Qui dyabolus arripuit dictum digitum
et sibi
Interrogata prefata detenta de quo videbant,
dixit et confessa fuit quod erant candele,
facientes ignem perseum.
magister suus, dixit et confessa fuit quod vocatur
bibebant, dixit et confessa fuit quod comedebant
quidam
Soudant
portaverunt vinum, sed tamen nescit ubi ceperunt.
Item interrogata si in dicta
mulieres quam homines, dixit quod non, sed sunt
plures homines.
Paris
fecerunt quando surrexerunt, dixit quod
debebat esse sponsus et
debebat esse sponsa, ut dicebant.
qui erant presentes :
Bosson
uxor,
sunt –,
de
de
Soube
eius uxor de
de
filius
de V
de
fuit in dicta secta, quequidem detenta
respondit se numquam fuisse nisi duabus
vicibus.
sectam, dixit quod ipsi vadunt ad dictam sectam
in die jovis.
ultimate non fuit in dicta secta, quequidem
detenta dixit quod est mensis.
in quo loco erant, dixit in loco supradicto.
Interrogata quid faciebat, dixit quod comedebant
carnes puerorum. Que iterato redixit quod sunt
duo menses quod non fuit in dicta secta.
quis adportabat illas carnes
quod
in
de
Item interrogata quid magister suus vocatur
dabat sibi, respondit quod tociens quociens
ipsi ibant ad dictam sectam, quilibet ipsorum
habebat duos solidos.
solvebat sibi dictos duos solidos, dixit quod
Soube
thesaurarii.
pecunias, dixit et confessa fuit quod ipsi
accipiebant in una pisside.
sibi, dixit et confessa quod solvebatur sibi ante cenam.
Item interrogata a tempore quo incepit ire quot bene
usque nunc, quod bene habuit, dixit quod ipsa habuit
bene quatuor libras parve monete.
ubi ceperunt supradictum puerum, dixit quod nescit.
Item interrogata quot pueros portavit
ad dictam sectam, dixit quod numquam portavit
aliquem, sed bene vidit ap
filii sui.
ad dictam sectam, dixit quod ipsi accipiunt
vivos juxta matrem et adportant vivos.
Item interrogata quando fecit omagium quid magister
suus precipiebat sibi et si confitebatur semper
in quolibet
numquam confessa fuit istud peccatum.
quod ipsa ibat ad dictam sectam supra dictum lupum.
Item dixit et confessa fuit quod magister suus
dicebat sibi quod male faciebat se confiteri quando :
tu
.
dicta secta, dixit quatuor vicibus.
qui erant presentes, dixit quod non cogscit
Quequidem
tunc voluit confiteri, dicens mediante juramento
super sanctis Dei euvangeliis pridem per eam
tactis, nil aliud scire et quod ea per eam deposita
et confessata prout scribuntur superius,
sunt vera.
fidei
variabat et noluerat veritatem puram
agnoscere de per eam perpetratis in facto
fidei, peciit idem fidei procurator per prefatos
dne
dictam
perjuriis contra ipsam laborantibus et existentibus, donec
et quousque veritas ab eadem
erueretur.
audita requisicione procuratoris fidei, pro tercia
assignaverunt dictam
veritatem de per
alias ad ferendum interloqutoriam sentenciam
juxta petita per procuratorem fidei, si tunc eadem
agnoscere de per eam perpetratis in facto heresis dampnate.
quo supra
per dominos vicarios et judices predictos sepeque
examinata
et discretis viris fratre
Mayor
Mauberto Fonte
monita ut superius, videlicet si sit multum
temporis quod ipsa fuit primo in dicta secta,
quequidem
et confessa fuit quod
interrogata si sit multum quod ipsa detenta
fuit ultima vice, respondit quod sunt tres
menses.
quod ipsi ibant ad locum dictum
qui erant presentes :
bibebant et comedebant, dixit quod comedebant
carnes puerorum.
dictos pueros, dixit et confessa fuit quod ipsi
ceperunt unum puerum masculum
de
prefata detenta si sit multum temporis quod
magister suus non locutus est sibi,
dixitest
locutus est sibi.
suus vocatur, dixit quod vocatur
Quequidem
voluit confiteri, dicens se alia nescire et quod sub
periculo dampnacionis anime sue omnia per ipsam perpetrata
dixerat et confessa fuerat, nec aliud sciebat.
Eotunc prefatus fidei procurator peciit per prefatos
dominos judices et vicarios predictos, actentis
suis
mendaciis, diffamacionibus et accusacionibus contra dictam
inquisitam laborantibus, eandem
et audientem decerni, declarari et sentenciari eandem
fore et esse torquendam et torture subiciendam,
donec et quousque veritas ab ore eiusdem inquisite
eruatur.
auditis peticionibus et requisicionibus prefati fidei procuratoris,
dixerunt eidem Advertas et advideas,
.
contra te dominus procurator. Quare antequam feretur
sentencia interloqutoria, te ortamur et requirimus
benigniter, quatenus intuitu Dei pietatisque tuum
reatum veridice velis confiteri et agnoscere, offerendo
adhuc tibi de canonica benignitate et gracia speciali
misericordiam Ecclesie
inquisita nil aliud pro tunc voluit dicere
nec confiteri, nisi pre
confessa fuerat, dicens se alia nescire.
Eotunc prefati domini judices et vicarii, videntes
quod dicta
confiteri, auditis eciam et actentis peticionibus
domini procuratoris fidei et deductis in processu, volentes
recte et legitime procedere, prout jura
volunt et suadent canonice sanciones,
eorum tulerunt
eandem
et audientem, prout in quadam
cedula – incipiente Christi nomine invocato etc. –
sentenciam quam de juris peritorum consilio,
pro tribunali sedentes et solum Deum pre oculis
habentes, ordinaria et delegata auctoritatibus
ferimus, in hiis scriptis pronunciamus, decernimus
et declaramus te,
Anyo
fore,
habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis
effusionem et
solemniter et expresse protestamur.
Que quidem sentencia interloqutoria per prefatos
lata, peciit idem fidei procurator eandem senteciam
contra dictam
in eadem sentencia canetur
fuit ducta ad locum torture fuitque ligata
manibus et unum paucum a terra levata.
Quequidem
quatenus unum paucum relaxaretur et ipsa puram
et meram veritatem de per eam perpetratis
in facto heresis confiteretur. Quibus dicte
precibus fuit relicta a dictis
eadem dixit et deposuit atque confessa fuit,
prout sequitur.
fuit prout superius de ymagio, de
Item dixit et confessa fuit, videlicet quod ipsa cepit
– sunt bene viginti anni, et hoc quadem die
veneris post cenam – et ipsum puerum interfecit
juxta matrem suam et post modum portavit
dictum puerum ad locum nuncupatum
Item interrogata quando ipsi cenati sunt, quid ipsi
faciunt, que detenta dixit et confessa fuit quod
ipsi
inquisita propter mendacium apparentissimum,
et multum acriter fuit tracta. Que detenta
requisiit, quatenus unum paucum relaxaretur
et ipsa puram et meram veritatem confiteretur.
Que fuit relaxata et ad terram posita.
quod post cenam ipsi
facto,
more brutorum, et similiter omnes alii sic faciunt
cum aliis mulieribus.
quid magister suus precipiebat sibi,
quoq[uidem]
fuit quod ipse dicebat sibi p[refatus] quod provideret
de carnibus puerorum pro die sequenti et
omnibus aliis in dicta secta existententibus.
Interrogata qui erant presentes, dixit et
confessa fuit quod
de
de
et
Interrogata ut si sit multum temporis quod non
vidit dictum
et confessa fuit quod sunt
mensibus citra
Item interrogata de quadam pisside que fuit
adportata per
quando dicta d detenta fuit adducta
fuit
d
quod si de pinguide in dicta pisside existente
tangeretur aliquod animal, quod moriretur, et
eciam si s[i] tangentur gentes, et sic de
Quequidem
alia nescire et quod omnia per eam confessata,
prout scribuntur superius, sunt vera.
† Processus
Ansoz
heresis combuste quondam.
Apon
Les procès de Pierre dou Chanoz (
Le procès de Jeannette Anyo occupe les pages 120, 122 à 133 et 135 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier de huit folios et il est protégé par une couverture frontale, ce qui ne l’empêche pas d’être plié en deux. Le recto du premier folio porte plusieurs inscriptions, dont un intitulé indiquant comme début de la procédure le 23 octobre 1461, un autre intitulé biffé ainsi que la date du 27 novembre 1461 (peut-être le jour de la conclusion du procès ou celui de l’exécution de l’accusée). L’ensemble du procès est de la main du notaire Étienne Ducrêt, à l’exception de l’intitulé biffé sur la couverture frontale. Les folios deux à sept (p. 122–133), utilisés des deux côtés, contiennent les procès-verbaux. Le dernier folio (p. 134–135) forme la couverture dorsale du cahier. L’extérieur de la couverture (p. 135) porte une croix ainsi qu’un deuxième intitulé et le mot Apon, dont la signification nous échappe.
L’écriture d’Étienne Ducrêt est aussi dense que celle de l’anonyme ayant consigné le procès contre Guillaume Girod ; le texte est cependant un peu plus aéré, avec moins de lignes par page. Il y a aussi moins de ratures que dans le procès précédent. Le système d’annotations ressemble à celui utilisé dans les actes Girod, avec des mots-clés en marge, parfois mis en évidence par le dessin d’une main. Étienne Ducrêt a lui-même annoté ses actes.