check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 10-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 10-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jeannette Anyo, de La Roche

1461 octobre 23 – novembre 2. Notre-Dame de Lausanne ; Château d’Ouchy

Jeannette Anyo, de La Roche, comparait le 23 octobre 1461 devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom, dans la salle du chapitre de la cathédrale de Lausanne, où elle reconnait avoir fréquenté des hérétiques. Le lendemain, l’accusée comparait à nouveau devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom et le vice-inquisiteur [Victor Massenet] au château épiscopal d’Ouchy et, après la première monition, elle avoue et dénonce vingt-sept personnes (19 hommes et 7 femmes). L’instruction reprend le 30 octobre avec la deuxième monition et la continuation des aveux, jusqu’à ce que le procureur de la foi Pierre Pascua demande une sentence interlocutoire pour qu’elle soit soumise à la question. Le 2 novembre, suite à la troisième monition, la sentence interlocutoire est rendue par la cour et exécutée immédiatement. L’inculpée complète ses aveux et augmente aussi le nombre de complices jusqu’à quarante trois personnes (32 hommes et 11 femmes). Les actes s’arrêtent ici, mais une note sur la couverture du procès confirme que Jeannette Anyo a été brûlée, peut-être le 27 novembre, date qui figure aussi sur la couverture dorsale du cahier.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne une inculpée de l’actuel canton de Fribourg (La Roche), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

Le procès de Jeannette Anyo occupe les pages 120, 122 à 133 et 135 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier de huit folios et il est protégé par une couverture frontale, ce qui ne l’empêche pas d’être plié en deux. Le recto du premier folio porte plusieurs inscriptions, dont un intitulé indiquant comme début de la procédure le 23 octobre 1461, un autre intitulé biffé ainsi que la date du 27 novembre 1461 (peut-être le jour de la conclusion du procès ou celui de l’exécution de l’accusée). L’ensemble du procès est de la main du notaire Étienne Ducrêt, à l’exception de l’intitulé biffé sur la couverture frontale. Les folios deux à sept (p. 122–133), utilisés des deux côtés, contiennent les procès-verbaux. Le dernier folio (p. 134–135) forme la couverture dorsale du cahier. L’extérieur de la couverture (p. 135) porte une croix ainsi qu’un deuxième intitulé et le mot Apon, dont la signification nous échappe.

L’écriture d’Étienne Ducrêt est aussi dense que celle de l’anonyme ayant consigné le procès contre Guillaume Girod ; le texte est cependant un peu plus aéré, avec moins de lignes par page. Il y a aussi moins de ratures que dans le procès précédent. Le système d’annotations ressemble à celui utilisé dans les actes Girod, avec des mots-clés en marge, parfois mis en évidence par le dessin d’une main. Étienne Ducrêt a lui-même annoté ses actes.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1461Date : 1461

a–Sequitur processus JohannetePersonne : uxoris Petri AnyoPersonne : de Laz RochizLieu : Changement de langue : français1 in facto fidei, incohatusCorrection par-dessus, remplace : ib die XXIIIa mensis octobris anno Domini Mo IIIIc sexagesimo primoDate : 23.10.1461.–a

Sequitur processus JohannetePersonne : uxoris Petri AnyoPersonne : de Laz RochizLieu : Changement de langue : français in facto fidei, inchoatus die XXIIIa mensis octobris, anno Domini Mo IIIIc LX IoDate : 27.10.1461.

Sequitur processus

c–Sequitur processus JohannetePersonne : uxoris Petri AnyoPersonne : de Laz RochizLieu : Changement de langue : français recepti–c

Anno Domini Mo IIICorrigé de : IIIIdc LX primo, die vero vicessimaAinsi septima mensis novembrisDate : 27.11.1461.2

[p. 121]Saut de page

[p. 122]Saut de page
[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1461Date : 1461

Sequitur processus JohannetePersonne : uxoris Petri AnyoPersonne : de Laz RochizLieu : Changement de langue : français in facto heresisTerme : etcAbréviation.

23 octobre 1461

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo Io, die vero XXIIIa mensis octobrisDate : 23.10.1461 in cappituloe ecclesie cathedralis beate Marie virginis LausannensisLieu d’origine : coram venerabili et circonspecto viro domino Petro CreschomPersonne : in utroque jure licenciato vicarioTerme : que in hac parte reverendi in ChristoPersonne : patris et domini domini Georgii de SaluciisPersonne : misericordia divina LausannensisOrganisation : episcopiTerme : et comitisTerme : , vicarioque eciam in hac parte reverendi patris fratris Reymundi de RotaPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : 3 heretice pravitatis inquisitoris in civitatibus et dyocesibusAinsi LausannensiLieu : , GebennensiLieu : , SedunensiLieu : ac alibi auctoritate appostolica specialiter deputati, in presencia venerabilis et circonspecti viri domini Petri ReynaudiPersonne : canoniciTerme : LausannensisOrganisation : , discreti viri Petri CrostelliPersonne : clericiTerme : LausannensisLieu : , domini Johannis VollietiPersonne : capellaniTerme : , Frencisci BurritazPersonne : et plurium aliorum dominorum ibidem existentium, personaliter comparens JohannetaPersonne : uxor Petri AnyoPersonne : de La RochizLieu : Changement de langue : français, de heretica pravitate inculpata vehementerque suspecta et diffamataTerme : , benigniter et duliciterCorrigé de : dulcitere fuit monita per dominum vicarium predictum in presencia predictorum dominorum et primo si sciret casum propter quem esset detenta. Quequidem JohannetaPersonne : dixit quod erat detenta pro casu heresis.
Quequidem JohannetaPersonne : interrogata et monitaTerme : fuit utrum esset hereticaTerme : . Quequidem JohannetaPersonne : dixit et confessa fuit ivisse cum hereticis in quodam loco dicto OusoutoursLieu : . Quequidem JohannetaPersonne : inquisita pro tunc f nulla alia voluit confiteri.
Quibus premissis auditis, prefatus venerabilis vir dominus Petrus CreschomPersonne : in utroque licenciatus quo supra nomine eidem JohannetePersonne : inquisite presentavit [p. 123]Saut de pagemisericordiam atque graciam Ecclesie, videlicet quod si vellet confiteri suum reatum, gracia et misericordia Ecclesie sibi g–impertraretur Corrigé de : impetraretur–g. Quequidem JohannetaPersonne : inquisita nil aliud pro tunc voluit confiteri.
Quare, auditis premissis, prefata JohannetaPersonne : detenta fuit assignata pro prima monicioneTerme : ad diem primam futuram qua personaliter prefati domini judices et vicarii4 vacare in dicto processu possent ad eandem JohannetamPersonne : inquisitam benignterCorrigé de : benigniterh audiendum, si aliqua vellet confiteri.

24 octobre 1461

Anno quo retro, die vero XXIIIIta predicti mensisDate : 24.10.1461 prefata detenta, personaliter constituta in castro OchiaciLieu d’origine : in magna aula ipsius castri coram dominis vicariis et judicibus in presencia venerabilis viri domini Gerardi de PlacitoPersonne : artium magistri, fratre Johanne PessonisPersonne : baccalario conventus Beate Marie Magdalene LausannensisOrganisation : et nobili viro Petro MayorPersonne : castellanoTerme : predicti castri et plurium aliorum, fuit eadem JohannetaPersonne : inquisita per quos supra interrogata an esset aliquid advisata in facto heresis siveLecture incertainei deponendum et recognoscendum suum reatum, si aliqua deliquerit et perpetraverit, presentando eidem JohannetePersonne : inquisite misericordiam atque graciam Ecclesie, si et quatenus suum reatum voluerit agnoscere et recognoscere atque confiteri.5

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita mediante suo juramento, tactis Dei euvangeliis, sponte confessa fuit et dixit, ut sequitur, quod sunt bene XXXCorrection dans la marge de gauche, remplace : vigintij anniPériode : 30 années quod PerrissonaPersonne : uxor advunculi mariti sui et ipsa habebant lites.
Quadam die martisPériode : mardi vel lunePériode : lundi, [p. 124]Saut de pageexeundo de domo post cenam, prefata detenta reperit Jaquetum ParisPersonne : et Jaquetum BossumPersonne : de eodem loco6. Qui Jaquetus ParisPersonne : eidem JohannetePersonne : inquisite dixit : « Qualiter vadis et qualiter te habes ? » Quequidem JohannetaPersonne : inquisita respondit sibi : « Ego male me habeo quia irascor cum uxore advunculi mei mariti ».
Quiquidem Jaquetus ParisPersonne : dixit eidem JohannetePersonne : inquisite : « Si velis venire nobiscum et nobis credere, nos faciemus bene quod tu liberaberis ». Quequidem JohannetaPersonne : inquisita dixit quod non. Tamen cordialiter ivit cum ipsis ad quendam locum dictum OusoutoursLieu : juxta GrueriamLieu : , in quodam nemore quercuum domini GruerieOrganisation : 7 inter TurrinLieu : 8 et GrueriamLieu : supra unum lupum qui ipsam portavit, et quilibet ipsorum habebat unum. k–ComplicesSoulignéNote dans la marge de gauche–k Et ibidem reperit Roletum BaucitazPersonne : et AgnelletamPersonne : eius uxorem d’AvryLieu : , Mermetum EstossesPersonne : , Petrum dou TeursPersonne : de StavanyensLieu : , Johannem RamelPersonne : , Conetus SoudansPersonne : de eodem [loco]Omission, complété(e) par analogiel9, Johannem GodruiPersonne : , JohannetamPersonne : eius uxorem du GumugfinLieu : , Reymondum VersetPersonne : de CharneyLieu : , JohannetamPersonne : sororCorrigé de : sororemm Johannis PublozPersonne : , MermetamPersonne : matrem Vuillelmi HuguePersonne : de RuzLieu : parrochie de CorberesLieu : , Johannem de EnynPersonne : , CristinamPersonne : eius uxorem de BulozLieu : , Cristinum BrunetPersonne : 10 de eodem [loco]Omission, complété(e) par analogien, JohannetamPersonne : matrem Mermeti BronPersonne : de VuaddemLieu : , Jaquetum de Laz CremazPersonne : moransCorrigé de : morantemo apud MarsunsLieu : , Johannem MorelPersonne : de MarsinLieu : , Petrum BuzonPersonne : de MarsunLieu : , StephanumPersonne : eius fratrem, Cristinum SoubesPersonne : de AvrisLieu : , Janoz VuerrezPersonne : de MombleiLieu : 11, Nycodum ParadisPersonne : de VillaretLieu : , MiguamPersonne : eius uxorem et PetrumPersonne : eius filium antenatum, et ibidem reperuerunt unam mensam sine gausape supra quam illi qui adduxerunt ipsam adportaverunt carnes assatas postumiAinsi puerorum, panes, et non [p. 125]Saut de pagehabebant vinum, sed bibebant aquam, et erant quedam candele facientes ignem persicumTerme : .
Quequidem JohannetaPersonne : dixit se alia nescire in dicto casu heresis.

30 octobre 1461

Die veneris ante festum Omnium Sanctorum, anno quo supraDate : 30.10.1461 interrogata JohannetaPersonne : detenta sepeque examinata, videlicet si esset aliquid advisata et si vellet aliquid confiteri, et hoc per vicarium reverendi in ChristoPersonne : [patris]Omission, complété(e) par analogiep et domini domini GeorgiiÀ l’original : G de SaluciisPersonne : misericordia divina LausannenisOrganisation : episcopi et comitis et per vicarium domini inquisitoris, presentibus quibus supra, et cum istis GirardoÀ l’original : G de AlpibusPersonne : burgenseTerme : LausannensiOrganisation : et Hugonino de Mauberto FontePersonne : , quequidem JohannetaPersonne : detenta respondit quod sic.
Et primo dixit sponteque confessa fuit quod irascebatur cum uxore advunculi sui mariti intantum, quod quadam die jovis, ipsa detenta existente in cumbrinoTerme : mulierum, venit quidam Jaquetus ParisPersonne : qui ipsam vocavit et sibi dixit : « Quid habes ? Tu habes aliquid ». Que dixit : « Ego irascor cum uxore advunculi mei mariti ».
Qui Jaquetus ParisPersonne : dixit sibi : « Si tu velis michi credere, ego docebo te qualiter tu liberaberis ». Que JohannetaPersonne : detenta dixit quod sibi crederet.
Et tunc prefatus Jaquetus ParisPersonne : adduxit sibi quendam lupum nigrum et fecit ipsam accendereCorrigé de : ascendereq supra dictum lupum, videlicet retroverte, et cepit dicta inquisita dictum lupum per caudam. Qui lupus ipsam portavit ad quendamAinsi locum dictum [p. 126]Saut de pageou SoutoursLieu : Changement de langue : français. Et ibidem reperit magnam congregacionem populi.
Quiquidem Jaquetus ParisPersonne : dixit eidem JohannetePersonne : inquisite : « Oportet quod tu facias omagium magistro nostro et quod tu neges Deum omnipotentem, gloriosam virginem MariamPersonne : totamque fidem catholicam ». Quequidem JohannetaPersonne : inquisita contenta fuit r–☛ Forma omagiiTerme : et agnegacionis fidei catholiceNote dans la marge de gauche–r et dixit, prout sequitur : « Ego nego Deum s omnipotentem, gloriosam virginem MariamPersonne : totamque fidem catholicam », faciendo omagium dyaboloTerme : , videlicet t culum unius cati nigri obsculando. Et in signum veri magiiAjout au-dessus de la ligneu sibi diaboloTerme : dedit oncilarem suum manus destre. Qui dyabolus arripuit dictum digitum et sibi corbavitTerme : , prout apparet.

Interrogata prefata detenta de quo videbant, dixit et confessa fuit quod erant candele, facientes ignem perseum.
Interrogata quis vocatur v–Nomen magistriTerme : Note dans la marge de gauche–v magister suus, dixit et confessa fuit quod vocatur PerrozPersonne : .
Interrogata quid comedebant et bibebant, dixit et confessa fuit quod comedebant carnes puerorumTerme : et bibebant aquam, sed tamen quidam Johannes RavezPersonne : de StavanyensLieu : et Cuanetus SoudantPersonne : iverunt ad quedam locum et adportaverunt vinum, sed tamen nescit ubi ceperunt.
Item interrogata si in dicta sectaTerme : sint plures mulieres quam homines, dixit quod non, sed sunt plures homines.
Item dixit quod Jaquetus ParisPersonne : erat coqus.
Interrogata quid fecerunt quando surrexerunt, dixit quod Johannes ParisPersonne : [p. 127]Saut de pagedebebat esse sponsus et Anellet SurbatPersonne : debebat esse sponsa, ut dicebant.
Interrogata w–☛ ComplicesNote dans la marge de gauche–w qui erant presentes : Jaquetus ParisPersonne : , Jaquetus BossonPersonne : , Roletus BaucitazPersonne : et AgnelletaPersonne : eius uxor, Urnit GodruiPersonne : et eius uxor – mortui sunt –, Perrodus PigczonPersonne : de AvryLieu : , Johannes de EnynPersonne : de BulozLieu : , CristinaPersonne : eius uxor, Johannes GarinPersonne : , Cristinus VuruetPersonne : , Mermeta JomuodazPersonne : dou RuzLieu : , Johannes RamelPersonne : de StavanyensLieu : , Johannes ArnaulPersonne : de RogimontLieu : , Perreta de MonbovontPersonne : , Cristinus SoubePersonne : d’AvryLieu : , Nydus ParadisPersonne : et MyuytPersonne : eius uxor de VilaretLieu : , Yanyt GunernPersonne : de MonsofflozLieu : , Petrus ParadisPersonne : antenatus filius Nycodi ParadisPersonne : et quedam vidua de ChafflozLieu : Changement de langue : français12 que est detenta in BCorrection par-dessus, remplace : VxuloLieu : Petrus MiguetPersonne : de SchallensLieu : et Johannes MorezPersonne : de MarsunLieu : .
Item interrogata quot vicibus fuit in dicta secta, quequidem detenta respondit se numquam fuisse nisi duabus vicibus.
Interrogata qua die vadunt ad dictam sectam, dixit quod ipsi vadunt ad dictam sectam in die jovis.
Interrogata a quo tempore ultimate non fuit in dicta secta, quequidem detenta dixit quod est mensis.
Interrogata in quo loco erant, dixit in loco supradicto.
Interrogata quid faciebat, dixit quod comedebant carnes puerorum. Que iterato redixit quod sunt duo menses quod non fuit in dicta secta.
Interrogata quis adportabat illas carnes qEndommagé par coulure d’encrey, que dixit quod uxorPersonne : Johannis de EnynPersonne : et illa que est detenta z–OmicidiumNote dans la marge de gauche–z in BuloLieu : aa–ad portaveruntCorrigé de : adportaverunt–aa et erat masculus de RazLieu : , sed tamen nescit cui erat.

[p. 128]Saut de page

Item interrogata quid magister suus ab dabat sibi, respondit quod tociens quociens ipsi ibant ad dictam sectam, quilibet ipsorum habebat duos solidos.
Interrogata quis solvebat sibi dictos duos solidos, dixit quod Cristinus SoubePersonne : et per an[t]eaLecture incertaineac Jaquetus ParisPersonne : , quia ipsi erant thesaurarii.
Interrogata ubi accipiebant illas pecunias, dixit et confessa fuit quod ipsi accipiebant in una pisside.
Interrogata quando solvebatur sibi, dixit et confessa quod solvebatur sibi ante cenam.
Item interrogata a tempore quo incepit ire ad usque nunc, quod bene habuit, dixit quod ipsa habuit bene quatuor libras parve monete.
Interrogata ubi ceperunt supradictum puerum, dixit quod nescit.
ae–OmicidiumNote dans la marge de gauche–ae Item interrogata quot pueros portavit ad dictam sectam, dixit quod numquam portavit aliquem, sed bene vidit Jaquetum BossonPersonne : qui adportavitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : apaf unum puerum masculum, videlicet filium filii sui.
Interrogata quomodo ipsi adportant ad dictam sectam, dixit quod ipsi accipiunt vivos juxta matrem et adportant vivos.
Item interrogata quando fecit omagium quid magister suus precipiebat sibi et si confitebatur semper in quolibet festo PacheDate : des fêtes sans date fixe, dixit quod sic, sed numquam confessa fuit istud peccatum.
Item dixit quod ipsa ibat ad dictam sectam supra dictum lupum.
Item dixit et confessa fuit quod magister suus dicebat sibi quod male faciebat se confiteri quando : ag–MendaciumNote dans la marge de gauche–ag « tu agnegastiAinsi Deum ».
Interrogata quot vicibus fuit in dicta secta, dixit quatuor vicibus.
Interrogata qui erant presentes, dixit quod non cognoscitCorrection au-dessus de la ligne, remplace : cogscitah.

[p. 129]Saut de page

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita nil aliud pro tunc voluit confiteri, dicens mediante juramento super sanctis Dei euvangeliis pridem per eam tactis, nil aliud scire et quod ea per eam deposita et confessata prout scribuntur superius, sunt vera.
Quibus premissis per procuratorem fideiTerme : auditis, videns quod dicta JohannetaPersonne : detenta variabat et noluerat veritatem puram agnoscere de per eam perpetratis in facto orthodoxeTerme : fidei, peciit idem fidei procurator per prefatos dominosCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : dneai judices et vicarios, quatenus vellent decerni et declarari dictam JohannetamPersonne : inquisitam esse torquendamTerme : et tortureTerme : subiciendam, actentis diffamacionibus, accusacionibus, confessionibus, perjuriis contra ipsam laborantibus et existentibus, donec et quousque veritas ab eadem JohannetaPersonne : inquisita erueretur.
Quiquidem prefati domini judices et vicarii, audita requisicione procuratoris fidei, pro tercia monicioneTerme : assignaverunt dictam JohannetamPersonne : inquisitam ad diem sabati ante festum Omnium SanctorumDate : samedi, 31.10.146113 ad confitendum veritatem de per [eam]Omission, complété(e) par analogieaj perpetratis in facto fidei, alias ad ferendum interloqutoriam sentenciam juxta petita per procuratorem fidei, si tunc eadem JohannetaPersonne : inquisita veritatem puram non vellet agnoscere de per eam perpetratis in facto heresis dampnate.

2 novembre 1461

ak–OmicidiumNote dans la marge de gauche–ak Die lune post festum Omnium Sanctorum, anno quo supraDate : 02.11.1461 interrogata prefata detenta per dominos vicarios et judices predictos sepeque examinata al–et monitaAjout au-dessus de la ligne–al [fuit]Omission, complété(e) par analogieam, ut moris est, presentibus venerabilibus [p. 130]Saut de pageet discretis viris fratre Petro PasscuaPersonne : procuratore fidei, GirardoÀ l’original : G de AlpibusPersonne : burgense LausannensiOrganisation : , nobili [viro]Omission, complété(e) par analogiean Petro MayorPersonne : castellano Rippe OchiaciOrganisation : , Hugonino de Mauberto FontePersonne : , Stephano de CrestoPersonne : clericoTerme : et Henrico de [L]Omission, complété(e) par analogieaoalerioPersonne : burgense LausannensiOrganisation : .
Interrogata ac monita ut superius, videlicet si sit multum temporis quod ipsa fuit primo in dicta secta, quequidem JohannetaPersonne : detenta predicta dixit et confessa fuit quod sunt XXXIIII anniPériode : 34 années.
Item interrogata si sit multum quod ipsa detenta fuit ultima vice, respondit quod sunt tres menses.
Interrogata in quo loco ibant, dixit quod ipsi ibant ad locum dictum OusoutersLieu : .
Interrogata ap–ComplicesSoulignéNote dans la marge de gauche–ap qui erant presentes : Johannes GarinPersonne : vinitAinsi, CristinaPersonne : uxor Johannis de EnynPersonne : , Stevinetus BorgonPersonne : , Cristinus SoubePersonne : d’AvryLieu : .
Interrogata quid bibebant et comedebant, dixit quod comedebant carnes puerorum.
Interrogata ubi accipebant dictos pueros, dixit et confessa fuit quod ipsi ceperunt unum puerum masculum JohanniAinsi de PrezPersonne : aq–OmicidiumNote dans la marge de gauche–aq de RiazLieu : 14 etatis XIII edobmadarumCorrigé de : ebdomadarumar.
Item interrogata prefata detenta si sit multum temporis quod magister suus non locutus est sibi, as–dixit dixitCorrigé de : dixit–asquod a post quod fuitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : estat intus15 quod non locutus est sibi.
Interrogata quis magister suus vocatur, dixit quod vocatur PerroPersonne : .

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita nil aliud pro tunc voluit confiteri, dicens se alia nescire et quod sub periculo dampnacionis anime sue omnia per ipsam perpetrata dixerat et confessa fuerat, nec aliud sciebat.
Eotunc prefatus fidei procurator peciit per prefatos dominos judices et vicarios predictos, actentis suis JohanetePersonne : inquisite variacionibus, perjuriis, mendaciis, diffamacionibus et accusacionibus contra dictam inquisitam laborantibus, eandem JohannetamPersonne : presentem [p. 131]Saut de pageet audientem decerni, declarari et sentenciari eandem fore et esse torquendam et torture subiciendam, donec et quousque veritas ab ore eiusdem inquisite eruatur.
Quiquidem prefati domini judices et vicarii predicti, auditis peticionibus et requisicionibus prefati fidei procuratoris, dixerunt eidem JohannetePersonne : inquisite : « Advertas et advideas, JohannetaPersonne : , tu audis requisicionem et peticionem quam facit contra te dominus procurator. Quare antequam feretur sentencia interloqutoria, te ortamur et requirimus benigniter, quatenus intuitu Dei pietatisque tuum reatum veridice velis confiteri et agnoscere, offerendo adhuc tibi de canonica benignitate et gracia speciali misericordiam Ecclesie ».
Quequidem JohannetaPersonne : inquisita nil aliud pro tunc voluit dicere nec confiteri, nisi proutCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : preau supra dixerat et confessa fuerat, dicens se alia nescire.

Eotunc prefati domini judices et vicarii, videntes quod dicta JohannetaPersonne : inquisita nil aliud voluerat confiteri, auditis eciam et actentis peticionibus domini procuratoris fidei et deductis in processu, volentes recte et legitime procedere, prout jura volunt et suadent canonice sanciones, eorum tulerunt sentenciam interloqutoriamTerme : contra eandem JohannetamPersonne : inquisitam presentem et audientem, prout in quadam papireiiAinsi cedula – incipiente ChristiPersonne : nomine invocatoSouligné etcAbréviation. – plenius continetur cuius copia ibidem inferitur.

ChristiPersonne : nomine invocato, per hanc nostram sentenciam quam de juris peritorum consilio, pro tribunali sedentes et solum Deum pre oculis habentes, ordinaria et delegata auctoritatibus ferimus, in hiis scriptis pronunciamus, decernimus et declaramus te, JohannetamPersonne : uxorem Petri AnyoPersonne : de La RochizLieu : Changement de langue : français delatam presentem, corporali questioniTerme : subiciendam et torquendam [p. 132]Saut de pagefore, doneAjout dans la marge de droite avec un signe d’insertionav et quousque veritas ex ore tuo habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem et menbrorumAinsi mutilationem de quo solemniter et expresse protestamur.
Que quidem sentencia interloqutoria per prefatos dominosCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : dominusÀ l’original : dnsaw judices et vicarios contra eandem JohannetamPersonne : lata, peciit idem fidei procurator eandem senteciam contra dictam JohannetamPersonne : exequcioni demandari, prout in eadem sentencia canetur16. Tandem eadem inquisita fuit ducta ad locum torture fuitque ligata manibus et unum paucum a terra levata.
Quequidem JohannetaPersonne : inquisita requisiit, quatenus unum paucum relaxaretur et ipsa puram et meram veritatem de per eam perpetratis in facto heresis confiteretur. Quibus dicte JohannetePersonne : precibus fuit relicta a dictis turturisAinsi. Et tunc eadem dixit et deposuit atque confessa fuit, prout sequitur.
Et primo dixit et confessa fuit prout superius de ymagio, de agnegacioneAinsi fidei catholice, de omicidiis.
Item dixit et confessa fuit, videlicet quod ipsa cepit ax–☛ Omicidium per ipsam factumNote dans la marge de gauche–ax quedamCorrigé de : quendamay puerum masculum Johanni BossumPersonne : de MarsinLieu : – sunt bene viginti anni, et hoc quadem die veneris post cenam – et ipsum puerum interfecit juxta matrem suam et post modum portavit dictum puerum ad locum nuncupatum ou SouteursLieu : Changement de langue : français.
Item interrogata quando ipsi cenati sunt, quid ipsi faciunt, que detenta dixit et confessa fuit quod ipsi scorisantTerme : 17 et jocantur.
Quequidem JohannetaPersonne : az–MendaciumNote dans la marge de gauche–az inquisita propter mendacium apparentissimum, ergaAinsi interligentemCorrigé de : intelligentiamba fuit reposita ad torturam et multum acriter fuit tracta. Que detenta requisiit, quatenus unum paucum relaxaretur et ipsa puram et meram veritatem confiteretur. Que fuit relaxata et ad terram posita.
QuequidamCorrigé de : Quequidembb JohannetaPersonne : dixit et confessa fuit quod post cenam ipsi extiguuntAinsi candelas et, hoc facto, Jaquetus BossonPersonne : eam cognovit abutituTerme : more brutorum, et similiter omnes alii sic faciunt [p. 133]Saut de pagecum aliis mulieribus.
Interrogata quando ipsi recedunt, quid magister suus precipiebat sibi, quequidemCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : quoq[uidem]bc JohannetaPersonne : dixit et confessa fuit quod ipse dicebat sibi bd quod provideret de carnibus puerorum pro die sequenti et omnibus aliis in dicta secta existententibus.

Interrogata qui erant presentes, dixit et be–ComplicesNote dans la marge de gauche–be confessa fuit quod Cristinus SoubePersonne : , Johannes GarinPersonne : de BuloLieu : , AgnelletaPersonne : uxor de la BaucitazPersonne : d’AvryLieu : , Pittet JohanniPersonne : de ChavanezLieu : 18, Yanit RignerizPersonne : de La RochizLieu : Changement de langue : français, quedam que est detenta in BuloLieu : et est de ChaffloLieu : , Petrus ParadisPersonne : de VilaretLieu : , Nydus ParadisPersonne : , MyguaPersonne : eius uxor et CristinaPersonne : uxor Johannis de EnynPersonne : .

Interrogata bf si sit multum temporis quod non vidit dictum Johannem GarinPersonne : in dictis sectis, dixit et confessa fuit quod sunt tres menesCorrigé de : mensesbg et a tribus mensibus citraDate : juillet 1461 vidit ipsum et eius uxorem et laz BaucitazPersonne : d’AvryLieu : , uxorem Roletitaz BaucitazPersonne : Changement de langue : français.

Item interrogata de quadam pisside que fuit adportata per mistralemTerme : dicti loci de La RochizLieu : Changement de langue : français quando dicta JohannetaPersonne : bh detenta fuit adducta LausannamLieu : ad quid valet et de quo deservit, quequidem JohannetaPersonne : inquisita dixit et confessa bi fuit quod si de pinguide in dicta pisside existente tangeretur aliquod animal, quod moriretur, et eciam si bk tangentur gentes, et sic de alisAinsi.
Quequidem JohannetaPersonne : inquisita dixit se alia nescire et quod omnia per eam confessata, prout scribuntur superius, sunt vera.

[Signature :] StephanusÀ l’original : Ste de CrestoPersonne :
Seing/signe notarial

[p. 134]Saut de page

[p. 135]Saut de page

Dessin à la plume† Processus JohannetePersonne : uxoris PeterAinsi AnsozPersonne : de RuppeLieu : super casu heresis combuste quondam.

Apon19

Annotations

  1. Suppression par biffage.
  2. Correction par-dessus, remplace : i.
  3. Suppression par biffage.
  4. Corrigé de : IIII.
  5. Corrigé de : dulciter.
  6. Suppression par biffage : no.
  7. Corrigé de : impetraretur.
  8. Corrigé de : benigniter.
  9. Lecture incertaine.
  10. Correction dans la marge de gauche, remplace : viginti.
  11. Note dans la marge de gauche.
  12. Omission, complété(e) par analogie.
  13. Corrigé de : sororem.
  14. Omission, complété(e) par analogie.
  15. Corrigé de : morantem.
  16. Omission, complété(e) par analogie.
  17. Corrigé de : ascendere.
  18. Note dans la marge de gauche.
  19. Suppression par biffage : g[loriosam].
  20. Suppression par biffage : su[um].
  21. Ajout au-dessus de la ligne.
  22. Note dans la marge de gauche.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Correction par-dessus, remplace : V.
  25. Endommagé par coulure d’encre.
  26. Note dans la marge de gauche.
  27. Corrigé de : adportaverunt.
  28. Suppression par biffage : vocatur.
  29. Lecture incertaine.
  30. Suppression par biffage : quot bene.
  31. Note dans la marge de gauche.
  32. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ap.
  33. Note dans la marge de gauche.
  34. Correction au-dessus de la ligne, remplace : cogscit.
  35. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : dne.
  36. Omission, complété(e) par analogie.
  37. Note dans la marge de gauche.
  38. Ajout au-dessus de la ligne.
  39. Omission, complété(e) par analogie.
  40. Omission, complété(e) par analogie.
  41. Omission, complété(e) par analogie.
  42. Note dans la marge de gauche.
  43. Note dans la marge de gauche.
  44. Corrigé de : ebdomadarum.
  45. Corrigé de : dixit.
  46. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : est.
  47. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : pre.
  48. Ajout dans la marge de droite avec un signe d’insertion.
  49. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : dominusÀ l’original : dns.
  50. Note dans la marge de gauche.
  51. Corrigé de : quendam.
  52. Note dans la marge de gauche.
  53. Corrigé de : intelligentiam.
  54. Corrigé de : Quequidem.
  55. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : quoq[uidem].
  56. Suppression par biffage : p[refatus].
  57. Note dans la marge de gauche.
  58. Suppression par biffage : ut.
  59. Corrigé de : menses.
  60. Suppression par biffage : d.
  61. Suppression par biffage : fCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : dbj.
  62. Suppression par biffage : s[i].
  1. La seigneurie de La RocheLieu : a été acquise par les évêques de LausanneOrganisation : en 1349Date : 1349 (DHBS, V, p. 518).
  2. La page 121 porte plusieurs inscriptions, dont un intitulé indiquant comme début de la procédure le 23 octobre 1461Date : 23.10.1461, un intitulé biffé et la date du 27 octobre 1461Date : 27.10.1461. Que s’est-il passé ce jour-là ? La conclusion du procès a-t-elle eu lieu à cette date ? Ou l’exécution de Jeannette Anyo ? Nous l’ignorons, car les actes sont incomplets.
  3. Il s’agit des DominicainsOrganisation : établis au couvent de la MadeleineOrganisation : à LausanneLieu : .
  4. Le procès contre Jeannette AnyoPersonne : est ouvert par Pierre CreschomPersonne : seul, mais il est question par la suite des « seigneurs vicaires et juges » au pluriel. La proximité temporelle avec le cas GirodPersonne : laisse supposer que le procès contre Jeannette AnyoPersonne : a été mené sous les auspices de Pierre CreschomPersonne : et du vice-inquisiteur Victor MassenetPersonne : (Modestin 1999a, p. 44).
  5. Une ligne droite sépare ce paragraphe du paragraphe suivant.
  6. Jacquet ParisPersonne : possède des terres à GumefensLieu : et à Avry-devant-PontLieu : , tandis que la famille Bosson est attestée à MarsensLieu : , RiazLieu : et BulleLieu : (Modestin 1999a, p. 346–347).
  7. Il s’agit de François IerPersonne : , comte de Gruyère de 1433 à 1475Date : 01.01.1433 – 31.12.1475 (DHBS, III, p. 657).
  8. La Tour-de-TrêmeLieu : est une bourgade du comté de GruyèreLieu : , à 3 km au sud-est de GruyèresLieu : (DHBS, VI , p. 645–646). La forêt de SautauxLieu : se situe entre La Tour-de-TrêmeLieu : et GruyèresLieu : , à moins d’1 km au sud-est de La TourLieu : . Les actuels lieux-dits Petit Pré-de-ChêneLieu : et Pré-de-ChêneLieu : réfèrent aux chênes qui sont mentionnés dans la déposition de Jeannette AnyoPersonne : .
  9. Cuanet SoudansPersonne : possède des terres à EstavannensLieu : (Modestin 1999a, p. 361).
  10. Cristin BrunetPersonne : possède une maison à BulleLieu : (Modestin 1999a, p. 348).
  11. Peut-être MontbelleyLieu : , hameau près de Torny-le-GrandLieu : .
  12. Maison isolée à La RocheLieu : .
  13. Le procès ne reprend que le 2 novembre 1461Date : 02.11.1461.
  14. La majorie de RiazLieu : dépend de l’évêque de LausanneOrganisation : (Dubas 1995, p. 57).
  15. « Dedans », se rapportant à la détention de l’inculpée.
  16. « Canere », chanter, mais aussi publier (Lebaigue 1883).
  17. Le même verbe est utilisé par Perrissone GappitPersonne : .
  18. Chavannes est le nom de nombreux villages de la Suisse romande (Jaccard 1978 p. 82), par exemple, dans le district de la Glâne : Chavannes-les-FortsLieu : ou Chavannes-sous-OrsonnensLieu : .
  19. Sens obscur.