check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 10-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 10-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jeannette Anyo, de La Roche

1461 October 23 – November 2. Notre-Dame de Lausanne; Château d’Ouchy

Jeannette Anyo, de La Roche, comparait le 23 octobre 1461 devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom, dans la salle du chapitre de la cathédrale de Lausanne, où elle reconnait avoir fréquenté des hérétiques. Le lendemain, l’accusée comparait à nouveau devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom et le vice-inquisiteur [Victor Massenet] au château épiscopal d’Ouchy et, après la première monition, elle avoue et dénonce vingt-sept personnes (19 hommes et 7 femmes). L’instruction reprend le 30 octobre avec la deuxième monition et la continuation des aveux, jusqu’à ce que le procureur de la foi Pierre Pascua demande une sentence interlocutoire pour qu’elle soit soumise à la question. Le 2 novembre, suite à la troisième monition, la sentence interlocutoire est rendue par la cour et exécutée immédiatement. L’inculpée complète ses aveux et augmente aussi le nombre de complices jusqu’à quarante trois personnes (32 hommes et 11 femmes). Les actes s’arrêtent ici, mais une note sur la couverture du procès confirme que Jeannette Anyo a été brûlée, peut-être le 27 novembre, date qui figure aussi sur la couverture dorsale du cahier.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne une inculpée de l’actuel canton de Fribourg (La Roche), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

Le procès de Jeannette Anyo occupe les pages 120, 122 à 133 et 135 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier de huit folios et il est protégé par une couverture frontale, ce qui ne l’empêche pas d’être plié en deux. Le recto du premier folio porte plusieurs inscriptions, dont un intitulé indiquant comme début de la procédure le 23 octobre 1461, un autre intitulé biffé ainsi que la date du 27 novembre 1461 (peut-être le jour de la conclusion du procès ou celui de l’exécution de l’accusée). L’ensemble du procès est de la main du notaire Étienne Ducrêt, à l’exception de l’intitulé biffé sur la couverture frontale. Les folios deux à sept (p. 122–133), utilisés des deux côtés, contiennent les procès-verbaux. Le dernier folio (p. 134–135) forme la couverture dorsale du cahier. L’extérieur de la couverture (p. 135) porte une croix ainsi qu’un deuxième intitulé et le mot Apon, dont la signification nous échappe.

L’écriture d’Étienne Ducrêt est aussi dense que celle de l’anonyme ayant consigné le procès contre Guillaume Girod ; le texte est cependant un peu plus aéré, avec moins de lignes par page. Il y a aussi moins de ratures que dans le procès précédent. Le système d’annotations ressemble à celui utilisé dans les actes Girod, avec des mots-clés en marge, parfois mis en évidence par le dessin d’une main. Étienne Ducrêt a lui-même annoté ses actes.

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1461Date: 1461

a–Sequitur processus JohannetePerson: uxoris Petri AnyoPerson: de Laz RochizPlace: Language change: French1 in facto fidei, incohatusCorrection overwritten, replaces: ib die XXIIIa mensis octobris anno Domini Mo IIIIc sexagesimo primoDate of origin: 23.10.1461.–a

Sequitur processus JohannetePerson: uxoris Petri AnyoPerson: de Laz RochizPlace: Language change: French in facto fidei, inchoatus die XXIIIa mensis octobris, anno Domini Mo IIIIc LX IoDate of origin: 27.10.1461.

Sequitur processus

c–Sequitur processus JohannetePerson: uxoris Petri AnyoPerson: de Laz RochizPlace: Language change: French recepti–c

Anno Domini Mo IIICorrected from: IIIIdc LX primo, die vero vicessimaNotable spelling septima mensis novembrisDate of origin: 27.11.1461.2

[p. 121]Page break

[p. 122]Page break
[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1461Date: 1461

Sequitur processus JohannetePerson: uxoris Petri AnyoPerson: de Laz RochizPlace: Language change: French in facto heresisTerm: etcAbbreviation.

23 octobre 1461

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo Io, die vero XXIIIa mensis octobrisDate of origin: 23.10.1461 in cappituloe ecclesie cathedralis beate Marie virginis LausannensisPlace of origin: coram venerabili et circonspecto viro domino Petro CreschomPerson: in utroque jure licenciato vicarioTerm: que in hac parte reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini Georgii de SaluciisPerson: misericordia divina LausannensisOrganisation: episcopiTerm: et comitisTerm: , vicarioque eciam in hac parte reverendi patris fratris Reymundi de RotaPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: 3 heretice pravitatis inquisitoris in civitatibus et dyocesibusNotable spelling LausannensiPlace: , GebennensiPlace: , SedunensiPlace: ac alibi auctoritate appostolica specialiter deputati, in presencia venerabilis et circonspecti viri domini Petri ReynaudiPerson: canoniciTerm: LausannensisOrganisation: , discreti viri Petri CrostelliPerson: clericiTerm: LausannensisPlace: , domini Johannis VollietiPerson: capellaniTerm: , Frencisci BurritazPerson: et plurium aliorum dominorum ibidem existentium, personaliter comparens JohannetaPerson: uxor Petri AnyoPerson: de La RochizPlace: Language change: French, de heretica pravitate inculpata vehementerque suspecta et diffamataTerm: , benigniter et duliciterCorrected from: dulcitere fuit monita per dominum vicarium predictum in presencia predictorum dominorum et primo si sciret casum propter quem esset detenta. Quequidem JohannetaPerson: dixit quod erat detenta pro casu heresis.
Quequidem JohannetaPerson: interrogata et monitaTerm: fuit utrum esset hereticaTerm: . Quequidem JohannetaPerson: dixit et confessa fuit ivisse cum hereticis in quodam loco dicto OusoutoursPlace: . Quequidem JohannetaPerson: inquisita pro tunc f nulla alia voluit confiteri.
Quibus premissis auditis, prefatus venerabilis vir dominus Petrus CreschomPerson: in utroque licenciatus quo supra nomine eidem JohannetePerson: inquisite presentavit [p. 123]Page breakmisericordiam atque graciam Ecclesie, videlicet quod si vellet confiteri suum reatum, gracia et misericordia Ecclesie sibi g–impertraretur Corrected from: impetraretur–g. Quequidem JohannetaPerson: inquisita nil aliud pro tunc voluit confiteri.
Quare, auditis premissis, prefata JohannetaPerson: detenta fuit assignata pro prima monicioneTerm: ad diem primam futuram qua personaliter prefati domini judices et vicarii4 vacare in dicto processu possent ad eandem JohannetamPerson: inquisitam benignterCorrected from: benigniterh audiendum, si aliqua vellet confiteri.

24 octobre 1461

Anno quo retro, die vero XXIIIIta predicti mensisDate of origin: 24.10.1461 prefata detenta, personaliter constituta in castro OchiaciPlace of origin: in magna aula ipsius castri coram dominis vicariis et judicibus in presencia venerabilis viri domini Gerardi de PlacitoPerson: artium magistri, fratre Johanne PessonisPerson: baccalario conventus Beate Marie Magdalene LausannensisOrganisation: et nobili viro Petro MayorPerson: castellanoTerm: predicti castri et plurium aliorum, fuit eadem JohannetaPerson: inquisita per quos supra interrogata an esset aliquid advisata in facto heresis siveUncertain readingi deponendum et recognoscendum suum reatum, si aliqua deliquerit et perpetraverit, presentando eidem JohannetePerson: inquisite misericordiam atque graciam Ecclesie, si et quatenus suum reatum voluerit agnoscere et recognoscere atque confiteri.5

Quequidem JohannetaPerson: inquisita mediante suo juramento, tactis Dei euvangeliis, sponte confessa fuit et dixit, ut sequitur, quod sunt bene XXXCorrection on the left margin, replaces: vigintij anniDuration: 30 years quod PerrissonaPerson: uxor advunculi mariti sui et ipsa habebant lites.
Quadam die martisDuration: Tuesday vel luneDuration: Monday, [p. 124]Page breakexeundo de domo post cenam, prefata detenta reperit Jaquetum ParisPerson: et Jaquetum BossumPerson: de eodem loco6. Qui Jaquetus ParisPerson: eidem JohannetePerson: inquisite dixit : « Qualiter vadis et qualiter te habes ? » Quequidem JohannetaPerson: inquisita respondit sibi : « Ego male me habeo quia irascor cum uxore advunculi mei mariti ».
Quiquidem Jaquetus ParisPerson: dixit eidem JohannetePerson: inquisite : « Si velis venire nobiscum et nobis credere, nos faciemus bene quod tu liberaberis ». Quequidem JohannetaPerson: inquisita dixit quod non. Tamen cordialiter ivit cum ipsis ad quendam locum dictum OusoutoursPlace: juxta GrueriamPlace: , in quodam nemore quercuum domini GruerieOrganisation: 7 inter TurrinPlace: 8 et GrueriamPlace: supra unum lupum qui ipsam portavit, et quilibet ipsorum habebat unum. k–ComplicesUnderlinedMarginal note in the left margin–k Et ibidem reperit Roletum BaucitazPerson: et AgnelletamPerson: eius uxorem d’AvryPlace: , Mermetum EstossesPerson: , Petrum dou TeursPerson: de StavanyensPlace: , Johannem RamelPerson: , Conetus SoudansPerson: de eodem [loco]Omission, restored by analogyl9, Johannem GodruiPerson: , JohannetamPerson: eius uxorem du GumugfinPlace: , Reymondum VersetPerson: de CharneyPlace: , JohannetamPerson: sororCorrected from: sororemm Johannis PublozPerson: , MermetamPerson: matrem Vuillelmi HuguePerson: de RuzPlace: parrochie de CorberesPlace: , Johannem de EnynPerson: , CristinamPerson: eius uxorem de BulozPlace: , Cristinum BrunetPerson: 10 de eodem [loco]Omission, restored by analogyn, JohannetamPerson: matrem Mermeti BronPerson: de VuaddemPlace: , Jaquetum de Laz CremazPerson: moransCorrected from: morantemo apud MarsunsPlace: , Johannem MorelPerson: de MarsinPlace: , Petrum BuzonPerson: de MarsunPlace: , StephanumPerson: eius fratrem, Cristinum SoubesPerson: de AvrisPlace: , Janoz VuerrezPerson: de MombleiPlace: 11, Nycodum ParadisPerson: de VillaretPlace: , MiguamPerson: eius uxorem et PetrumPerson: eius filium antenatum, et ibidem reperuerunt unam mensam sine gausape supra quam illi qui adduxerunt ipsam adportaverunt carnes assatas postumiNotable spelling puerorum, panes, et non [p. 125]Page breakhabebant vinum, sed bibebant aquam, et erant quedam candele facientes ignem persicumTerm: .
Quequidem JohannetaPerson: dixit se alia nescire in dicto casu heresis.

30 octobre 1461

Die veneris ante festum Omnium Sanctorum, anno quo supraDate of origin: 30.10.1461 interrogata JohannetaPerson: detenta sepeque examinata, videlicet si esset aliquid advisata et si vellet aliquid confiteri, et hoc per vicarium reverendi in ChristoPerson: [patris]Omission, restored by analogyp et domini domini GeorgiiIn the original: G de SaluciisPerson: misericordia divina LausannenisOrganisation: episcopi et comitis et per vicarium domini inquisitoris, presentibus quibus supra, et cum istis GirardoIn the original: G de AlpibusPerson: burgenseTerm: LausannensiOrganisation: et Hugonino de Mauberto FontePerson: , quequidem JohannetaPerson: detenta respondit quod sic.
Et primo dixit sponteque confessa fuit quod irascebatur cum uxore advunculi sui mariti intantum, quod quadam die jovis, ipsa detenta existente in cumbrinoTerm: mulierum, venit quidam Jaquetus ParisPerson: qui ipsam vocavit et sibi dixit : « Quid habes ? Tu habes aliquid ». Que dixit : « Ego irascor cum uxore advunculi mei mariti ».
Qui Jaquetus ParisPerson: dixit sibi : « Si tu velis michi credere, ego docebo te qualiter tu liberaberis ». Que JohannetaPerson: detenta dixit quod sibi crederet.
Et tunc prefatus Jaquetus ParisPerson: adduxit sibi quendam lupum nigrum et fecit ipsam accendereCorrected from: ascendereq supra dictum lupum, videlicet retroverte, et cepit dicta inquisita dictum lupum per caudam. Qui lupus ipsam portavit ad quendamNotable spelling locum dictum [p. 126]Page breakou SoutoursPlace: Language change: French. Et ibidem reperit magnam congregacionem populi.
Quiquidem Jaquetus ParisPerson: dixit eidem JohannetePerson: inquisite : « Oportet quod tu facias omagium magistro nostro et quod tu neges Deum omnipotentem, gloriosam virginem MariamPerson: totamque fidem catholicam ». Quequidem JohannetaPerson: inquisita contenta fuit r–☛ Forma omagiiTerm: et agnegacionis fidei catholiceMarginal note in the left margin–r et dixit, prout sequitur : « Ego nego Deum s omnipotentem, gloriosam virginem MariamPerson: totamque fidem catholicam », faciendo omagium dyaboloTerm: , videlicet t culum unius cati nigri obsculando. Et in signum veri magiiAddition above the lineu sibi diaboloTerm: dedit oncilarem suum manus destre. Qui dyabolus arripuit dictum digitum et sibi corbavitTerm: , prout apparet.

Interrogata prefata detenta de quo videbant, dixit et confessa fuit quod erant candele, facientes ignem perseum.
Interrogata quis vocatur v–Nomen magistriTerm: Marginal note in the left margin–v magister suus, dixit et confessa fuit quod vocatur PerrozPerson: .
Interrogata quid comedebant et bibebant, dixit et confessa fuit quod comedebant carnes puerorumTerm: et bibebant aquam, sed tamen quidam Johannes RavezPerson: de StavanyensPlace: et Cuanetus SoudantPerson: iverunt ad quedam locum et adportaverunt vinum, sed tamen nescit ubi ceperunt.
Item interrogata si in dicta sectaTerm: sint plures mulieres quam homines, dixit quod non, sed sunt plures homines.
Item dixit quod Jaquetus ParisPerson: erat coqus.
Interrogata quid fecerunt quando surrexerunt, dixit quod Johannes ParisPerson: [p. 127]Page breakdebebat esse sponsus et Anellet SurbatPerson: debebat esse sponsa, ut dicebant.
Interrogata w–☛ ComplicesMarginal note in the left margin–w qui erant presentes : Jaquetus ParisPerson: , Jaquetus BossonPerson: , Roletus BaucitazPerson: et AgnelletaPerson: eius uxor, Urnit GodruiPerson: et eius uxor – mortui sunt –, Perrodus PigczonPerson: de AvryPlace: , Johannes de EnynPerson: de BulozPlace: , CristinaPerson: eius uxor, Johannes GarinPerson: , Cristinus VuruetPerson: , Mermeta JomuodazPerson: dou RuzPlace: , Johannes RamelPerson: de StavanyensPlace: , Johannes ArnaulPerson: de RogimontPlace: , Perreta de MonbovontPerson: , Cristinus SoubePerson: d’AvryPlace: , Nydus ParadisPerson: et MyuytPerson: eius uxor de VilaretPlace: , Yanyt GunernPerson: de MonsofflozPlace: , Petrus ParadisPerson: antenatus filius Nycodi ParadisPerson: et quedam vidua de ChafflozPlace: Language change: French12 que est detenta in BCorrection overwritten, replaces: VxuloPlace: Petrus MiguetPerson: de SchallensPlace: et Johannes MorezPerson: de MarsunPlace: .
Item interrogata quot vicibus fuit in dicta secta, quequidem detenta respondit se numquam fuisse nisi duabus vicibus.
Interrogata qua die vadunt ad dictam sectam, dixit quod ipsi vadunt ad dictam sectam in die jovis.
Interrogata a quo tempore ultimate non fuit in dicta secta, quequidem detenta dixit quod est mensis.
Interrogata in quo loco erant, dixit in loco supradicto.
Interrogata quid faciebat, dixit quod comedebant carnes puerorum. Que iterato redixit quod sunt duo menses quod non fuit in dicta secta.
Interrogata quis adportabat illas carnes qDamage through ink bloty, que dixit quod uxorPerson: Johannis de EnynPerson: et illa que est detenta z–OmicidiumMarginal note in the left margin–z in BuloPlace: aa–ad portaveruntCorrected from: adportaverunt–aa et erat masculus de RazPlace: , sed tamen nescit cui erat.

[p. 128]Page break

Item interrogata quid magister suus ab dabat sibi, respondit quod tociens quociens ipsi ibant ad dictam sectam, quilibet ipsorum habebat duos solidos.
Interrogata quis solvebat sibi dictos duos solidos, dixit quod Cristinus SoubePerson: et per an[t]eaUncertain readingac Jaquetus ParisPerson: , quia ipsi erant thesaurarii.
Interrogata ubi accipiebant illas pecunias, dixit et confessa fuit quod ipsi accipiebant in una pisside.
Interrogata quando solvebatur sibi, dixit et confessa quod solvebatur sibi ante cenam.
Item interrogata a tempore quo incepit ire ad usque nunc, quod bene habuit, dixit quod ipsa habuit bene quatuor libras parve monete.
Interrogata ubi ceperunt supradictum puerum, dixit quod nescit.
ae–OmicidiumMarginal note in the left margin–ae Item interrogata quot pueros portavit ad dictam sectam, dixit quod numquam portavit aliquem, sed bene vidit Jaquetum BossonPerson: qui adportavitCorrection inline, replaces: apaf unum puerum masculum, videlicet filium filii sui.
Interrogata quomodo ipsi adportant ad dictam sectam, dixit quod ipsi accipiunt vivos juxta matrem et adportant vivos.
Item interrogata quando fecit omagium quid magister suus precipiebat sibi et si confitebatur semper in quolibet festo PacheDate: floating holiday, dixit quod sic, sed numquam confessa fuit istud peccatum.
Item dixit quod ipsa ibat ad dictam sectam supra dictum lupum.
Item dixit et confessa fuit quod magister suus dicebat sibi quod male faciebat se confiteri quando : ag–MendaciumMarginal note in the left margin–ag « tu agnegastiNotable spelling Deum ».
Interrogata quot vicibus fuit in dicta secta, dixit quatuor vicibus.
Interrogata qui erant presentes, dixit quod non cognoscitCorrection above the line, replaces: cogscitah.

[p. 129]Page break

Quequidem JohannetaPerson: inquisita nil aliud pro tunc voluit confiteri, dicens mediante juramento super sanctis Dei euvangeliis pridem per eam tactis, nil aliud scire et quod ea per eam deposita et confessata prout scribuntur superius, sunt vera.
Quibus premissis per procuratorem fideiTerm: auditis, videns quod dicta JohannetaPerson: detenta variabat et noluerat veritatem puram agnoscere de per eam perpetratis in facto orthodoxeTerm: fidei, peciit idem fidei procurator per prefatos dominosCorrection inline, replaces: dneai judices et vicarios, quatenus vellent decerni et declarari dictam JohannetamPerson: inquisitam esse torquendamTerm: et tortureTerm: subiciendam, actentis diffamacionibus, accusacionibus, confessionibus, perjuriis contra ipsam laborantibus et existentibus, donec et quousque veritas ab eadem JohannetaPerson: inquisita erueretur.
Quiquidem prefati domini judices et vicarii, audita requisicione procuratoris fidei, pro tercia monicioneTerm: assignaverunt dictam JohannetamPerson: inquisitam ad diem sabati ante festum Omnium SanctorumDate: Saturday, 31.10.146113 ad confitendum veritatem de per [eam]Omission, restored by analogyaj perpetratis in facto fidei, alias ad ferendum interloqutoriam sentenciam juxta petita per procuratorem fidei, si tunc eadem JohannetaPerson: inquisita veritatem puram non vellet agnoscere de per eam perpetratis in facto heresis dampnate.

2 novembre 1461

ak–OmicidiumMarginal note in the left margin–ak Die lune post festum Omnium Sanctorum, anno quo supraDate of origin: 2.11.1461 interrogata prefata detenta per dominos vicarios et judices predictos sepeque examinata al–et monitaAddition above the line–al [fuit]Omission, restored by analogyam, ut moris est, presentibus venerabilibus [p. 130]Page breaket discretis viris fratre Petro PasscuaPerson: procuratore fidei, GirardoIn the original: G de AlpibusPerson: burgense LausannensiOrganisation: , nobili [viro]Omission, restored by analogyan Petro MayorPerson: castellano Rippe OchiaciOrganisation: , Hugonino de Mauberto FontePerson: , Stephano de CrestoPerson: clericoTerm: et Henrico de [L]Omission, restored by analogyaoalerioPerson: burgense LausannensiOrganisation: .
Interrogata ac monita ut superius, videlicet si sit multum temporis quod ipsa fuit primo in dicta secta, quequidem JohannetaPerson: detenta predicta dixit et confessa fuit quod sunt XXXIIII anniDuration: 34 years.
Item interrogata si sit multum quod ipsa detenta fuit ultima vice, respondit quod sunt tres menses.
Interrogata in quo loco ibant, dixit quod ipsi ibant ad locum dictum OusoutersPlace: .
Interrogata ap–ComplicesUnderlinedMarginal note in the left margin–ap qui erant presentes : Johannes GarinPerson: vinitNotable spelling, CristinaPerson: uxor Johannis de EnynPerson: , Stevinetus BorgonPerson: , Cristinus SoubePerson: d’AvryPlace: .
Interrogata quid bibebant et comedebant, dixit quod comedebant carnes puerorum.
Interrogata ubi accipebant dictos pueros, dixit et confessa fuit quod ipsi ceperunt unum puerum masculum JohanniNotable spelling de PrezPerson: aq–OmicidiumMarginal note in the left margin–aq de RiazPlace: 14 etatis XIII edobmadarumCorrected from: ebdomadarumar.
Item interrogata prefata detenta si sit multum temporis quod magister suus non locutus est sibi, as–dixit dixitCorrected from: dixit–asquod a post quod fuitCorrection inline, replaces: estat intus15 quod non locutus est sibi.
Interrogata quis magister suus vocatur, dixit quod vocatur PerroPerson: .

Quequidem JohannetaPerson: inquisita nil aliud pro tunc voluit confiteri, dicens se alia nescire et quod sub periculo dampnacionis anime sue omnia per ipsam perpetrata dixerat et confessa fuerat, nec aliud sciebat.
Eotunc prefatus fidei procurator peciit per prefatos dominos judices et vicarios predictos, actentis suis JohanetePerson: inquisite variacionibus, perjuriis, mendaciis, diffamacionibus et accusacionibus contra dictam inquisitam laborantibus, eandem JohannetamPerson: presentem [p. 131]Page breaket audientem decerni, declarari et sentenciari eandem fore et esse torquendam et torture subiciendam, donec et quousque veritas ab ore eiusdem inquisite eruatur.
Quiquidem prefati domini judices et vicarii predicti, auditis peticionibus et requisicionibus prefati fidei procuratoris, dixerunt eidem JohannetePerson: inquisite : « Advertas et advideas, JohannetaPerson: , tu audis requisicionem et peticionem quam facit contra te dominus procurator. Quare antequam feretur sentencia interloqutoria, te ortamur et requirimus benigniter, quatenus intuitu Dei pietatisque tuum reatum veridice velis confiteri et agnoscere, offerendo adhuc tibi de canonica benignitate et gracia speciali misericordiam Ecclesie ».
Quequidem JohannetaPerson: inquisita nil aliud pro tunc voluit dicere nec confiteri, nisi proutCorrection inline, replaces: preau supra dixerat et confessa fuerat, dicens se alia nescire.

Eotunc prefati domini judices et vicarii, videntes quod dicta JohannetaPerson: inquisita nil aliud voluerat confiteri, auditis eciam et actentis peticionibus domini procuratoris fidei et deductis in processu, volentes recte et legitime procedere, prout jura volunt et suadent canonice sanciones, eorum tulerunt sentenciam interloqutoriamTerm: contra eandem JohannetamPerson: inquisitam presentem et audientem, prout in quadam papireiiNotable spelling cedula – incipiente ChristiPerson: nomine invocatoUnderlined etcAbbreviation. – plenius continetur cuius copia ibidem inferitur.

ChristiPerson: nomine invocato, per hanc nostram sentenciam quam de juris peritorum consilio, pro tribunali sedentes et solum Deum pre oculis habentes, ordinaria et delegata auctoritatibus ferimus, in hiis scriptis pronunciamus, decernimus et declaramus te, JohannetamPerson: uxorem Petri AnyoPerson: de La RochizPlace: Language change: French delatam presentem, corporali questioniTerm: subiciendam et torquendam [p. 132]Page breakfore, doneAddition on the right margin" by insertion markav et quousque veritas ex ore tuo habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem et menbrorumNotable spelling mutilationem de quo solemniter et expresse protestamur.
Que quidem sentencia interloqutoria per prefatos dominosCorrection inline, replaces: dominusIn the original: dnsaw judices et vicarios contra eandem JohannetamPerson: lata, peciit idem fidei procurator eandem senteciam contra dictam JohannetamPerson: exequcioni demandari, prout in eadem sentencia canetur16. Tandem eadem inquisita fuit ducta ad locum torture fuitque ligata manibus et unum paucum a terra levata.
Quequidem JohannetaPerson: inquisita requisiit, quatenus unum paucum relaxaretur et ipsa puram et meram veritatem de per eam perpetratis in facto heresis confiteretur. Quibus dicte JohannetePerson: precibus fuit relicta a dictis turturisNotable spelling. Et tunc eadem dixit et deposuit atque confessa fuit, prout sequitur.
Et primo dixit et confessa fuit prout superius de ymagio, de agnegacioneNotable spelling fidei catholice, de omicidiis.
Item dixit et confessa fuit, videlicet quod ipsa cepit ax–☛ Omicidium per ipsam factumMarginal note in the left margin–ax quedamCorrected from: quendamay puerum masculum Johanni BossumPerson: de MarsinPlace: – sunt bene viginti anni, et hoc quadem die veneris post cenam – et ipsum puerum interfecit juxta matrem suam et post modum portavit dictum puerum ad locum nuncupatum ou SouteursPlace: Language change: French.
Item interrogata quando ipsi cenati sunt, quid ipsi faciunt, que detenta dixit et confessa fuit quod ipsi scorisantTerm: 17 et jocantur.
Quequidem JohannetaPerson: az–MendaciumMarginal note in the left margin–az inquisita propter mendacium apparentissimum, ergaNotable spelling interligentemCorrected from: intelligentiamba fuit reposita ad torturam et multum acriter fuit tracta. Que detenta requisiit, quatenus unum paucum relaxaretur et ipsa puram et meram veritatem confiteretur. Que fuit relaxata et ad terram posita.
QuequidamCorrected from: Quequidembb JohannetaPerson: dixit et confessa fuit quod post cenam ipsi extiguuntNotable spelling candelas et, hoc facto, Jaquetus BossonPerson: eam cognovit abutituTerm: more brutorum, et similiter omnes alii sic faciunt [p. 133]Page breakcum aliis mulieribus.
Interrogata quando ipsi recedunt, quid magister suus precipiebat sibi, quequidemCorrection inline, replaces: quoq[uidem]bc JohannetaPerson: dixit et confessa fuit quod ipse dicebat sibi bd quod provideret de carnibus puerorum pro die sequenti et omnibus aliis in dicta secta existententibus.

Interrogata qui erant presentes, dixit et be–ComplicesMarginal note in the left margin–be confessa fuit quod Cristinus SoubePerson: , Johannes GarinPerson: de BuloPlace: , AgnelletaPerson: uxor de la BaucitazPerson: d’AvryPlace: , Pittet JohanniPerson: de ChavanezPlace: 18, Yanit RignerizPerson: de La RochizPlace: Language change: French, quedam que est detenta in BuloPlace: et est de ChaffloPlace: , Petrus ParadisPerson: de VilaretPlace: , Nydus ParadisPerson: , MyguaPerson: eius uxor et CristinaPerson: uxor Johannis de EnynPerson: .

Interrogata bf si sit multum temporis quod non vidit dictum Johannem GarinPerson: in dictis sectis, dixit et confessa fuit quod sunt tres menesCorrected from: mensesbg et a tribus mensibus citraDate: July 1461 vidit ipsum et eius uxorem et laz BaucitazPerson: d’AvryPlace: , uxorem Roletitaz BaucitazPerson: Language change: French.

Item interrogata de quadam pisside que fuit adportata per mistralemTerm: dicti loci de La RochizPlace: Language change: French quando dicta JohannetaPerson: bh detenta fuit adducta LausannamPlace: ad quid valet et de quo deservit, quequidem JohannetaPerson: inquisita dixit et confessa bi fuit quod si de pinguide in dicta pisside existente tangeretur aliquod animal, quod moriretur, et eciam si bk tangentur gentes, et sic de alisNotable spelling.
Quequidem JohannetaPerson: inquisita dixit se alia nescire et quod omnia per eam confessata, prout scribuntur superius, sunt vera.

[Signature:] StephanusIn the original: Ste de CrestoPerson:
Notarial sign

[p. 134]Page break

[p. 135]Page break

Pen and ink drawing† Processus JohannetePerson: uxoris PeterNotable spelling AnsozPerson: de RuppePlace: super casu heresis combuste quondam.

Apon19

Notes

  1. Deletion by strikethrough.
  2. Correction overwritten, replaces: i.
  3. Deletion by strikethrough.
  4. Corrected from: IIII.
  5. Corrected from: dulciter.
  6. Deletion by strikethrough: no.
  7. Corrected from: impetraretur.
  8. Corrected from: benigniter.
  9. Uncertain reading.
  10. Correction on the left margin, replaces: viginti.
  11. Marginal note in the left margin.
  12. Omission, restored by analogy.
  13. Corrected from: sororem.
  14. Omission, restored by analogy.
  15. Corrected from: morantem.
  16. Omission, restored by analogy.
  17. Corrected from: ascendere.
  18. Marginal note in the left margin.
  19. Deletion by strikethrough: g[loriosam].
  20. Deletion by strikethrough: su[um].
  21. Addition above the line.
  22. Marginal note in the left margin.
  23. Marginal note in the left margin.
  24. Correction overwritten, replaces: V.
  25. Damage through ink blot.
  26. Marginal note in the left margin.
  27. Corrected from: adportaverunt.
  28. Deletion by strikethrough: vocatur.
  29. Uncertain reading.
  30. Deletion by strikethrough: quot bene.
  31. Marginal note in the left margin.
  32. Correction inline, replaces: ap.
  33. Marginal note in the left margin.
  34. Correction above the line, replaces: cogscit.
  35. Correction inline, replaces: dne.
  36. Omission, restored by analogy.
  37. Marginal note in the left margin.
  38. Addition above the line.
  39. Omission, restored by analogy.
  40. Omission, restored by analogy.
  41. Omission, restored by analogy.
  42. Marginal note in the left margin.
  43. Marginal note in the left margin.
  44. Corrected from: ebdomadarum.
  45. Corrected from: dixit.
  46. Correction inline, replaces: est.
  47. Correction inline, replaces: pre.
  48. Addition on the right margin" by insertion mark.
  49. Correction inline, replaces: dominusIn the original: dns.
  50. Marginal note in the left margin.
  51. Corrected from: quendam.
  52. Marginal note in the left margin.
  53. Corrected from: intelligentiam.
  54. Corrected from: Quequidem.
  55. Correction inline, replaces: quoq[uidem].
  56. Deletion by strikethrough: p[refatus].
  57. Marginal note in the left margin.
  58. Deletion by strikethrough: ut.
  59. Corrected from: menses.
  60. Deletion by strikethrough: d.
  61. Deletion by strikethrough: fCorrection inline, replaces: dbj.
  62. Deletion by strikethrough: s[i].
  1. La seigneurie de La RochePlace: a été acquise par les évêques de LausanneOrganisation: en 1349Date: 1349 (DHBS, V, p. 518).
  2. La page 121 porte plusieurs inscriptions, dont un intitulé indiquant comme début de la procédure le 23 octobre 1461Date: 23.10.1461, un intitulé biffé et la date du 27 octobre 1461Date: 27.10.1461. Que s’est-il passé ce jour-là ? La conclusion du procès a-t-elle eu lieu à cette date ? Ou l’exécution de Jeannette Anyo ? Nous l’ignorons, car les actes sont incomplets.
  3. Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausannePlace: .
  4. Le procès contre Jeannette AnyoPerson: est ouvert par Pierre CreschomPerson: seul, mais il est question par la suite des « seigneurs vicaires et juges » au pluriel. La proximité temporelle avec le cas GirodPerson: laisse supposer que le procès contre Jeannette AnyoPerson: a été mené sous les auspices de Pierre CreschomPerson: et du vice-inquisiteur Victor MassenetPerson: (Modestin 1999a, p. 44).
  5. Une ligne droite sépare ce paragraphe du paragraphe suivant.
  6. Jacquet ParisPerson: possède des terres à GumefensPlace: et à Avry-devant-PontPlace: , tandis que la famille Bosson est attestée à MarsensPlace: , RiazPlace: et BullePlace: (Modestin 1999a, p. 346–347).
  7. Il s’agit de François IerPerson: , comte de Gruyère de 1433 à 1475Date: 1.1.1433 – 31.12.1475 (DHBS, III, p. 657).
  8. La Tour-de-TrêmePlace: est une bourgade du comté de GruyèrePlace: , à 3 km au sud-est de GruyèresPlace: (DHBS, VI , p. 645–646). La forêt de SautauxPlace: se situe entre La Tour-de-TrêmePlace: et GruyèresPlace: , à moins d’1 km au sud-est de La TourPlace: . Les actuels lieux-dits Petit Pré-de-ChênePlace: et Pré-de-ChênePlace: réfèrent aux chênes qui sont mentionnés dans la déposition de Jeannette AnyoPerson: .
  9. Cuanet SoudansPerson: possède des terres à EstavannensPlace: (Modestin 1999a, p. 361).
  10. Cristin BrunetPerson: possède une maison à BullePlace: (Modestin 1999a, p. 348).
  11. Peut-être MontbelleyPlace: , hameau près de Torny-le-GrandPlace: .
  12. Maison isolée à La RochePlace: .
  13. Le procès ne reprend que le 2 novembre 1461Date: 2.11.1461.
  14. La majorie de RiazPlace: dépend de l’évêque de LausanneOrganisation: (Dubas 1995, p. 57).
  15. « Dedans », se rapportant à la détention de l’inculpée.
  16. « Canere », chanter, mais aussi publier (Lebaigue 1883).
  17. Le même verbe est utilisé par Perrissone GappitPerson: .
  18. Chavannes est le nom de nombreux villages de la Suisse romande (Jaccard 1978 p. 82), par exemple, dans le district de la Glâne : Chavannes-les-FortsPlace: ou Chavannes-sous-OrsonnensPlace: .
  19. Sens obscur.